Andrzej Klonder BROWARNICTWO W PRUSACH KRÓLEWSKICH ...

31
Elblągu. W samym browarze jego właściciel ( "Meltzenbrauer") nie uczestniczył
bezpośrednio w produkcji. Słód produkowali fachowcy mielcarze,
bezpośredni zaś nadzór nad warzeniem piwa sprawowali najemni piwowarowie,
zrzeszeni w cechu "Schoppenbrewere". Byli oni opłacani
przez browarników od 1 waru. Piwowarom pomagali starsi czeladnicy
"Meisterknecht", którzy po czteroletnim stażu mogli zostać piwowarami.
Oprócz nich w browarze pracowali niewykwalifikowani robotnicy (także
dziewki), tracze, drwale a przy transporcie woźnice i tragarze 51 . W
głównych zarysach społeczna organizacja produkcji nie odbiegała od
elbląskiej. Można ją ująć w następujący schemat: l) browarnik członek
cechu, właściciel surowca i browaru; 2) mielcarz - najemny specjalista
w browarze; з) młynarz z czeladzią w młynie miejskim; 4) piwowar -
członek cechu "Schoppenbrewere", najemny specjalista w browarze.
Również gdańscy browarnicy, choć formalnie mieli monopol produkcji
na terenie miasta nie egzekwowali go w praktyce. Głównym problemem
już w drugiej połowie XVI w., a także później, była produkcja piwa w
wiejskich posiadłościach miasta. Rada niejednokrotnie obiecywała browarnikom
likwidację tej działalności, jednak obietnice te nie były realizowane
choćby z tego powodu, że właścicielami niektórych browarów
byli rajcy gdańscy 52 .
Sytuacja w Toruniu nieco tylko różniła się od zaobserwowanej w
Gdańsku. Już od około 1400 r. istniało tam bractwo piwowarów. W XVI
w. było właściwie zrzeszeniem właścicieli browarów ("Brauheren"), posiadającym
monopol produkcji i sprzedaży piwa w samym Toruniu i jego
wiejskich posiadłościach. W połowie XVI w. liczyło około 80 członków,
później jego liczebność malała ( 1598 r. - 58, 1648 r. - 36, 1680 r. -
22 53. Również w Toruniu członkowie cechu browarników, choć formalnie
należeli do III ordynku (mieli tu podobnie jak piekarze i rzeźnicy
czterech przedstawicieli) zajmowali pozycję pośrednią między rzemieślnikami
a kupiectwem. "Brauherren" często przewodzili opozycji pospólstwa
wobec rady. Równocześnie do cechu należeli przedstawiciele najznakomitszych
rodzin mieszczańskich, także rajcy i burmistrzowie. Pochodząca
51 W końcu XV w. mistrz piwowar otrzymywał 8 gr od waru, w drugiej
połowie XVII w. 45 gr. B o g u c k a , "Gdańsk jako ośrodek...", s.
30, 182-183, 380.
5 2 B o g u c k a , "Elementy wczesnego kapitalizmu...", s. 103, 110,
przyp. 223; tejże, "Gdańsk jako ośrodek...", s. 36, 287 przyp. 140.
53 S. H e r b s t, "Toruńskie cechy rzemieślnicze. Zarys przeszłości",
Toruń 1933, s. 94-95; "Polskie ustawy wiejskie", wyd. S. Kutrzeba,
A. Mańkowski, [w:] Archiwum Komisji Prawniczej PAU, t. XI, Kraków
1938, s. 461.