Aldona JAWŁOWSKA więcej niż teatr

ności. Przytłoczeni ogłuszającym hałasem, pełni narastającegobuntu, tkwią nieruchomo, bezwolnie, uwięzieni robotnicy w pędzącymdonikąd Autobusie. „Którzy wyją z bezsilności. Którzytracą, tracą siły, którzy upadli, którzy — spróbujcie,spróbujcie!" — śpiewa pochód ludzi-kukieł w Przecenie dlawszystkich.Sytuacji typowych można by oczywiście odnaleźć więcej. Sądzęjednak, że wymieniłam te najważniejsze, najbardziej dlateatru tego okresu charakterystyczne. Świat spektaklu nie wyczerpujesię w prostym przedstawieniu tych sytuacji jako doświadczeńwspólnych, pokoleniowych, kształtujących postawy życiowemłodej inteligencji. Są one jakby kanwą, na której rozbudowujesię spektakl osiągając różne poziomy analizy i różnestopnie zrozumienia otaczającego świata. Każda, nawet najprostszaz omawianych tu wypowiedzi dzieje się w kilku jednocześnieplanach. Wymieńmy niektóre z nich:Sytuacja — jedna lub więcej — uruchamia szereg pytańzmuszających do penetracji różnych obszarów życia społecznegoznacznie wykraczających poza jej ramy. Jednym z planówsą więc próby wpisania sytuacji w szerszy kontekst społeczny,a więc jej uogólnienia, ukazania jako egzemplifikacji lub modelubardziej powszechnego zjawiska. Tak więc od banalnegostwierdzenia nieprawdziwości zapewnień o rychłym wkroczeniuw „świetlaną przyszłość" dochodzi do umieszczenia tego problemuw perspektywie specyficznych cech naszego ustroju, a dalej,w perspektywie filozoficznej, ukazującej nieuchronnerozdwojenie — między zamiarem a realizacją — wynikające zeskażenia, ułomności ludzkiej natury. Podobnie inne, konkretnesytuacje, na przykład ograniczenia wolności, wywierania przymusu,znane z doświadczenia, prowadzą do odkrycia systemuzniewolenia, którego są wynikiem, a zarazem niezbędnymwarunkiem jego istnienia.Poszukiwanie różnych, coraz szerszych kontekstów kulturowychi społecznych sytuacji buduje wokół nich cały świat, takjak jest on postrzegany przez twórców. (Sytuacja „obrasta"w coraz to nowe elementy tego świata.) Przedstawienie sytuacjistaje się więc początkiem diagnozy społecznej, którą — w sposób120