Aldona JAWŁOWSKA więcej niż teatr

czyli też zostanie na dnie popiołu gwiaździsty dyjament,wiekuistego zwycięstwa zaranie.Fragment powtarza się uporczywie, natrętnie. Widzowie i aktorzybiorą się za ręce. Stoją w milczeniu, aż wypalą się znicze.Przesłanie spektaklu jest przejrzyste. Czy mamy uczestniczyćdalej w absurdalnym ruchu po błędnym kole, czy przywrócićsens rzeczywistości budując trzecią część — tryptyk?Oto komentarz Zdzisława Hejduka, współtwórcy spektaklu,będący wyrazem poszukiwań zespołu w trakcie przygotowywaniatej wypowiedzi: „Wiedzieliśmy, że trzeba będzie uświadomićwszystkim obecnym, w sposób najbardziej drastyczny,prawdę, że za niedawną przeszłość Polski odpowiadamy wspólnie,chociaż każdy w różnym stopniu. Podobnie, jak będziemyodpowiadać wspólnie za jej przyszłość. [...] Czy potrafimyzracjonalizować błędy i wypełnić podjęte wobec siebie na nowo,w grudniu 1970 roku, zobowiązania, czy też historia wykreślinam niejeden jeszcze dramatyczny meander? [...] Trzebaich [widzów] przekonać, że wcale nie jesteśmy zdeterminowanijakimś metafizycznym kołem, że nie jesteśmy bezwolniewpisani w historię, że wszystko zależy w gruncie rzeczy od nas.[...] Rozstać się z przekonaniem, że warto w życiu «kibicować»."19Jednymtchem...Spektakl 20 oparty na wierszach Stanisława Barańczaka,jeszcze bardziej demaskatorski niż Koło czy tryptyk?, nie mówiwprawdzie bezpośrednio o niedawnych wydarzeniach grudniowych,próbuje za to pokazać, co do nich doprowadziło: tworzeniegigantycznej fikcji w imieniu „szarego człowieka", fikcji,która rozrastając się coraz bardziej zaczyna żyć własnym życiem.A „szary człowiek"? „Słyszy ciągle, że jest szarą solą zie-19Z. Hejduk, W stronę nie-teatru, druk SZSP, s. 2—3.20Realizacja zespołowa. Scenariusz i reżyseria Lech Raczak. Współpracaplastyczna Wojciech Wołyński. Muzyka M. Przybył. Premiera Poznań, wrzesień1971.66