ЖУРНАЛИСТЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕН

төңірегінде құрылғанын сезінеді;
- очеркті қысқарту редактор үшін қай кезде де қиынға соғады.
Очерктің негізгі түрлері:
- Портрет (нақты бір тұлға туралы сұхбат түріндегі әңгімеде ол адамның
сыртқы ғана емес, ішкі жан-дүниесіндегі ерекшеліктерге, мерейтойына,
оның өмірбаянына назар аударылады);
- Жолсапар заметкалар (автордың болған жерлері туралы әңгімелер);
- Зерттеу (түрлі құбылыстар мен адам іс-әрекетінің құпия тұстарын зерттеуге
бағытталған әңгімелер);
- Егжей-тегжейлі жаңалықтар (кеңейтілген, көркемделген үлкен
ақпараттық мақала);
- Нұсқа (белгілі бір оқиғаның болған-болмағанын дәлелдейтін материалдарды
сатылап жинақтау);
- Проблема (күрделі және қарама-қайшы адами қарым-қатынастарды
ашу);
- Тұрмыстық очерк (қылмыс құрамын қайта қалпына келтіру, бұл жерде
оған құқықтық емес, ар-ождан тұрғысынан баға беріледі. Міндет –
адам қастандығы феноменін және осы қылмысты жасауға итермелеген
жағдайларды анықтауға көмектесу).
Очеркті анықтау қиын, есесіне оны өзге жанрлардан ажырату
оңай.
Жаңалықтар мен ақпараттық-сараптамалық мақалаларда «төңкерілген
пирамида» ұстанымына негізделген қатаң құрылым пайдаланылады
(ақпараттың маңыздылығы кеми түседі). Сонымен қатар, әдетте
фактілер нақты және айқын көрсетіледі де, цитаталар (пікірлер) саны
мүмкіндігінше аз беріледі.
Очеркті де осы «төңкерілген пирамида» ұстанымы бойынша жазуға болады,
алайда оның құрылымы біршама жұмсақ болуы тиіс.
Очерктің құрылымына қатысты танымал мысалдар:
СЛАЛОМ. Жоғарыда айтылғандай, ақпараттық-сараптама
мақалалары сияқты «төңкерілген пирамида» ұстанымы бойынша
жазылады. Былайша айтқанда, сіз таудың шыңынан етегіне қарай түсіп
келе жатқандай етіп, оқиғаны маңыздысынан – маңызы төмендеуіне
қарай баяндайсыз. Бірақ, сіз очеркті жазу барысында таудан шаңғымен
түсесіз, жолыңыз ирек-ирек, оңнан солға, жалаудан жалауға қарай
бұрылып отырасыз. Басқаша айтқанда, көркемдеуден фактіге, фактіден
– көркемдеуге ауысып отырасыз. Бұл дегеніңіз:
1. Көркем әңгіме-кіріспе (адам немесе зат).
ҚАЗАҚСТАН ЖУРНАЛИСТЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕН | 130 |