ЖУРНАЛИСТЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕН

Тіл, музыка, шу, монтаж - радионың түсіндіру құралдары. Осының ішінде
ең басты рөлді сөз атқарады. Өйткені, ол негізгі ақпаратты жеткізу
құралы, қалғаны оны толықтырып, әсерлендіріп тұрады.
Радиодан берілген кез-келген жарнаманы мысалға алып көріңіз. Диктор
тарапынан айтылған жай ғана мәтін тыңдарманды қызықтыра қоюы
екіталай. Бірақ оған музыка, дыбыстық эффектілер (өзеннің сылдыры,
ашылып жатқан қораптың дыбысы, сұйықтықтың бүлкілдеуі) қосылған
жағдайда Сіз оған еріксіз құлақ түресіз (бірақ мәтіндегі ақпарат сол
қалпында қалдырылды).
Бүгінгі радиода монолог басымдықпен қолданылып жүр. Бір жағынан,
монолог - әңгімелесушінің жауабына есептелмеген, адамның өз-өзіне
арналған әңгімесі. Бірақ радио эфиріндегі монологтың айырмашылығы
– ол белгілі бір адреске арналады, оның мақсаты – аудиторияға ықпал
ету.
Радиода айтылған сөздің басты ерекшелігі де осында.
Жүргізуші ӘРҚАШАН белгілі бір әңгімелесушімен сөйлесуге бейімделгендіктен
сол адамның тілінде сөйлеуі тиіс. Сондықтан радионың
тілі кітаптың немесе газеттің тіліне қарағанда өзгеше. Радио тілі
– ауызекі тіл. Ол барынша қарапайым және қысқа, онда күрделі
сөйлемдер мен тіл орамдары қолданылмайды. Оның үстіне ауызекі
тіл жазбашаға қарағанда әңгімеге жанды сипат береді.
Сонымен, радио тілінің айырмашылығы қандай? Ең алдымен,
қарапайымдылық, түсініктілік және қысқалық. Эфирден айтылған
сөз үлкен аудиторияға арналған. Сондықтан радио тілі қарапайым, қысқа
және түсінікті болуы тиіс. Қиындатып, ақылгөйсіп сөйлейтін жүргізуші ешкімді
де қызықтырмайды. Жұртшылық ашық, қысқа сөйлейтін жүргізушіні
қалайды. Радио ұзақ, күрделі тіркестер мен құрмалас сөйлемдерді
көтермейді. Тілді барынша оңайлату дегеніміз – оны «тұрмыстық
деңгейге» түсіру деген сөз емес. Бұл – тілдің барынша түсінікті және
анық болуын қамтамасыз ету.
Радио тілі барынша бейнелі болуы тиіс. Ол тыңдарман миындағы
картинаның орнын толықтыруы қажет. Радио мәтіні тыңдарман эмоциясын,
теңеу тудырып, ақылына емес, жүрегіне, жан-дүниесіне қозғау салуы
тиіс.
Радио тілі ырғақ (интонация) жағынан бай. Сондықтан да ол ӘРҚАШАН
| 331 | МАМАНДАНУ – ТЕЛЕВИЗИЯ ЖӘНЕ РАДИО