ЖУРНАЛИСТЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕН

сеніміне қарай) алауыздық тудыру болып табылады. Оның арты түрлі
ұлт өкілдерінің бір-бірін қорқытып-үркітуіне, төбелесуіне немесе белгілі
бір топтың қоғамнан оқшаулануына әкеліп соқтырады.
Өшпенділік тудыратын ақпаратқа «жағымсыз эмоциямен
бағаланған және белгілі бір ұлтқа, діни топқа қатысты теріс түсінік пен
қолайсыз жағдай қалыптастыратын ақпарат жатады.
Жік салу дегеніміз жек көрініш сезімін тудыру. Ал өшпенділік біреуді
қатты жек көру, кез-келген жолмен біреудің құқықтары мен заңды
мүдделерін бұзуға деген құштарлық болып табылады.
Ұлттық ар-ождан – халықтың (этностың) ар-ожданын моральдық
тұрғыдан бағалау. Ол белгілі бір халықтың көпұлтты қоғамдастықтағы
рөлін, оның тарихи дамуға қосқан үлесін қоғам тарапынан мойындауға
негізделеді. Ұлттың ар-ождан атрибуттарының ішінде оның тілі ерекше
қорғалады.
Азаматтардың ұлттық намысы мен ар-ожданын немесе діни
сенімін қорлау намысқа тиюге бағытталған тұрпайы әрекеттерден
тұрады. Бұл әрекеттер ұлттың қасиетті саналатын дүниелерін, тарихын,
өмір салтын кемсіту мақсатында жасалады (тұрпайы тіл, ым, менменсу).
Ұлттың (діни) ар-ожданын қорлау дегеніміз – белгілі бір ұлттың немесе
діни топтың өткен тарихына, мәдениетіне, әдет-ғұрпы мен психологиясына,
идеяларына, ескерткіштері мен құнды құжаттарына қатысты
жалған мағлұмат тарату және олардан жиіркену.
Журналист белгілі бір мәтіндегі ұлттық, нәсілдік және діни алауыздықты
қандай белгілер негізінде анықтайды?
Оның негізгі белгілері мынадай:
– бір этносқа, нәсіл немесе дінге қатысты теріс пікір қалыптастыру;
– жекелеген адамдардың кемшілігін этникалық немесе діни топқа
тұтастай жаба салу;
– бір ұлттың, нәсілдің немесе діннің артықшылығын немесе өзгелерден
беріктігін насихаттау;
– жекелеген адамдардың әрекеті үшін тұтас бір ұлтқа кінә тағып, сол
үшін жауапкершілікті этникалық, діни топқа жүктеу;
– белгілі бір ұлттың екіншісіне ежелден өш екенін растау;
– бір ұлттың немесе діни топтың өзгелерге қарсы бағытталған құпия
| 407 | МЕДИА-ҚҰҚЫҚ