Euskal Literatura III

omen zion sozial arazoari indarrik eman. Gaiok, egia esafeko,
belar berriak ziran orduan; baiña ikus bere idatzietan nola
orrazten ditun.
Gatozen, baiña, geure arlora. Arana Goiti euskaltzale ageri
zaigu milla eratara. 1884'garren urtean, Barzelona'n ikasle zala,
euskeraz ikasten dabil Van Eys'en eta A. Kanpion'en gramatikak
esku artean ditularik. Opa zuena irixteko naimen izugarria
zuen eta epe laburrean jabetu zitzaigun bere asaben izkuntzarekin.
Iraultzaille zetorren politikan bezela euskal elertian ere.
Bide berrien billa zebilkigun atseden gabe: bide berriak nai zitun
euslzerarentzat, gogaiz, biotz-zirraraz, iztegiz, idazkeraz,
poesi-neurkeraz, azal ta barne berriztatua ikusi nai zuen gure
ele zarra. Rizal filipindarrak bere erriarentzat opa zuena, orixe
bera nai zuen Arana Goiri'k ere Euskalerriarentzat, Unamuno'k
dioskunez.
Laburzki: «Eragille bizi ta azkar baten aurrean gaude. Galduriko
denboraz berriz jabetu nai luke, ta gutxitan so dagi
gibelera. Aren luma urduriak 322 lan ta 22 idazti jaurtiki dizkigu
16 urte laburrean. Damakigun ugaritasunak ederlzi margozten
digu zer-nolako gizona genduan: edesti, politika, izkuntza,
kistar gogo, apolojetika, sozioloji, eskugo politilcu ta laterriarteko,
iralzaskintza, agiriko bazkunak, demografi, auteskundeak,
albistak, berri-kritika ta kronika, antzerti ta olerki, polemika ta
eztabaida, auek danok astindu zitun gizona» (Auñamendi, Literatura,
II, 50 orr.).
INGURUKO IZARÑQAK.—Zeru zabaleko izar disditsu auen biran
ba-dira beste txikiago batzuk ere; J. Urkixo ta A. Kanpion,
bi bederen, ixillik utzi eziñak; Urkixo bilbotarrak eta Kanpion
iruñarrak, izan ere, ederki jokatu zuten bakoitzak bere egitekoan.
Bizkaitarrak iker-lanari ekin zion aunitz euskal liburu zahar
aztertu ta argitara emanez; edesti-lana zitzaion eder napartarrari,
ta ezin obeki aizatu zitun ainbat artxibutako agiri ta
paper austuak, makiñatxo bat kondaira-pitxi eurotatik jaso ta
liburu marduletan gorpuzturik.