Euskal Literatura III

egiñak dira Elizak ezik? Beragandik irtenak dituzu ainbat dotriña,
era askotaizoak, erria gorputz eta arima eskolatzeko elburu
ta asmoz osotuak. Euskal erriko monastegi ta lekaretxeak
ez dira kardaba ontan nagi ibilli.
Entzute zabala artu zuen aldikada baten eskoletan euskeraz
egiten zuten gaztetxoai jarten zien ereztunak. Baiña aldia istillu
ta makur askoren zentzarazle dugu, ta atzenez, ele biko
eskolak, saio bezela beintzat, sortzen asi ziran. Noizkoak dira
olako eskolak? Bana-banako xeetasunetara beratu gabe; Bilbao'n,
Berriotxoa doatsuaren Ikastetxean asi ziran, Azkue zanaren
leia berariz, lendabizi euskeraz ere irakasten. Ondoren,
1905'an batez ere, oiu gogorrak bota zitun «La Patria» asterokoak
elebitsuko eskolak eskatuaz; ontan Euzkeltzale Bazkunak
lan goragarria burutu zuen. IPOS'an, Itziar Amaren eskolako
umetxoentzat euskera utsezko ikastegi bat jarri zan. Donosti'n
geneukan beste bat, Muñoa jaunarena, entzute aundikoa.
Orrelaxe, ark eta onek bultz-eginda, urterik urte eusko arnasa
sutazi ta bero iraunazoteko alegiñak egiten ziran. Etzan
oindio Euskaltzaindirik, baiña euskera jagon eta kezkatan jarri
nai ziguten. Beingoan diogunez, alkarte ta agerkari moltzoak
sortu ziran or-emen, eta auen lana ere etzan exkaxa izan. Tolosa'n
(1908) sortu zan «Euskal Esnalea»-k, adibidez, «Gora
euskera maitagarria!» zuen titulo ordeko bezela, ta zenbat bultzada
egindakoa dugun an eta emen; beronek sakatuta irasi
2an, 1915'garrenean, euskerazko katedra edo irakastegi bat Gazteiz'ko
Apaizgaitegian; baita beronek zuzendu zien, 1917'an,
euskal irakaskintzari buruzko idazki agiri bat Euskalerriko ikastetxe
guztietako nagusiai.
Eta zirikada oneri esker, erdel egunerokoak ere euskal atalak
beren orrietan sartzen asi ziran : «Euzkadi» (1913), «Diario
de Navarra» (1915) ta abar. Bizkai'ko Aldundiak bere lantoletatik
irteniko agiri guztiak euskeraz ta erderaz izan ditezela
erabakitzen du (1917), eta bideetako araudia ele bietan argitaratzen
digu. Labur, euskal giro bizia sortuaz doa.