Euskal Literatura III

Ondorioz baita toki askotan egin oi zioten leku: 1904'an,
berak zuzendu zuen Irun'en «Eskualzaleen Biltzarra»; J. Urkixo
bizkaitarrak RIEV sortu zuenean., bere ondora deitu zion;
berau izan zan «Euskal Esnalea»-ren buru, ta «Euskalerriaren
Alde» deritzan aldizkariari, berak bere idatzietan maiz izengoi
bezela erabili oi zuen «Euskal-Erriaren alde» jarri zioten;
1918'an, «Eusko-Ikaskuntza»-k deduzko buru izendatu zuen,
eta urte berean Euskaltzaindia sortu zanean, euskaltzain oso egin
zuten; Espaiña'ko «Real Academia de la Historia»-n, «Academia
de Ciencias Morales y Politicas»-en eta «Real Academia
de la Lengua Española»-n, euskal saillean, urgazle izan zitzaigun.
Etzan egundo ere politika zale agertu, euskaltzale amorratu
baizik. (Gaztetan etzitun antza gaizki ikusi izan errepubiika
saioak, baiña gerora eusko foru zaletasuna tinkatu zitzaion izate
muiñean, eta ortik, eusko lege zarretík bizi ziran erriketa joerak
bakarrik ikusten zitun begi onez: abertzaletasunaren Biderako
jokabidetik zebillela, maiz bota zioten arpegira etsaiak;
eta, izan ere, orrela idatzita daude «Blancos y Negros)), «Itzaltzu'ko
koblakaria», «Erraondo'ko azken danbolinteroa», «La
Bella Easo», ta beste batzuk; ainbat itzaldi ere elburu ortara
zioazten.
Atzenez, ezta arrigarri, konta ezin beste liburu ta paper zar
ikuskatu zituzten begiak, igali-zugaitz bati adarrak lez, akitu
egin zitzaizkion Kanpion'i, ta azken urte mordoa itsurik eman
zuen: begi-izar edo ilundura zeukan, baita goxoeri ere, ta osagiUeal<
ezin zioten ezertxo egin. Ez bere lurrik, ez beretar maiterik
ikusi gabe, gau illunean bizi izan zan, urtez ta matxuraz
aztun. Neguan Iruña'n egon oi zan, eta udaran Donosti'ko Ategorrieta'n,
bere Emilia-enea etxean. Azken egunetan, gerra
zala-ta, gorriak ikusi bear izan zituen. 1937-9-5'an itzali zan
Iruña'n, 83 urtetan. Ederki Latxaga'k: «Euskalzale onekin dauzkagun
zorrak ez ditugu ondo ordaindu».