Euskal Literatura III

kuntza? Naiz mugaz andik naiz emendik, euskerak, naitaez jeurtu
egiñaz, zokoratu bearra zeukan; gero ta ugariagotuz zijoazten
bere onda-tresnak: eskola ta irakaskintza, aldizkari ta egunerokoak,
irrati ta zinema, antzerlzi ta jolasak, gudaritza ta arat-onat
ibilteak derrior zekarren euskeraren atzera bearra.
Ingurumariko Laterri-jokabideak ere ba-zuten errua, noski.
Frantzia'n, esaterako, 1789'garren urteko naste ta matxiñada
egunetatik Estaduak: zeukan dana bere eskuetan, esku bat-batean
euki ere; etzuen nai eskualde txikien jabetasunik ez agintzaizpirik.
Aize-bolada artan guztia zan batera naia, erdira jo bearra:
izkuntza berdiña, lege berdiñak, eskubide ta betebear berdiñak
danentzako. Izadian dakusgun erako berdin-ezean batasunik
etzan aintzat artu nai. Ta jokabide onek, ez izan ezmezik,
gauza askoren amilketa zekarkigun ezinbestean.
Euskaldunok ortaz ainbat gauza geneuzkan il-agiñik. Ilten
zegoen gure izkuntza. Abando'ko arrano garbalak «Euzkerea
ilten dago», deadar egin zuenean, etzan gezurra aren esana, olaxe
zegoen eta. Gaxo geneukan geure ele zarra; iltzear noski.
Zergatik batez ere? Etsaiez esiturik geundelako? Ba liteke. Baiña
besteak beste, eritasun onen sustarrik beiñena euskaldunaren
garrik eza zan. Edu onetan mintzatzen da I. Larrakoetxea:
«Euskotarrak gure gauzakanako ta batez ere euskereaganako
daukagun maitasun-eza da gatxik txarrena. Guk euskerea benetan
maite-maite ba gendu, bere barrutiko ta landako zailtasunak
gorabera, laster ikasiko geunke ta garai ta une guztietan erabilliko
geunke» (Euskera, 1922, 34 orr.).
Mugaz andik, naiz eta azken urteotan, aldakuntza aundi gabe
iraun du euskerak. Zergatik berdin iraute ori? «Au —diosku
idazle batek- Frantzia'n euskera patois batzuk —gaskoiña ta
bearnesa- mugatuta dagoelako da, dudarik gabe; Espaiña aldetik,
ordea, auzo zuzen eta arrarte gabeko izkuntza ofiziala
du». Gaur-gaur, alare, zein an zein emen, geure berezko arnasa
galtzeko arrisku berdintsuak dauzkagu. Alde ta diferentzi au
soil-soilki gogorazi dezalzegu: an nekazari ta arrantzaleak eus-