Euskal Literatura III

KANPORA BEGIRA?—Iñoiz edo beste esan da, baita idatzi
ere, orokortasunezko aizeak berotuta zebiliela, 1920'tik ara batez
ere. Lendik egia, ba-zigun olako zerbait Volapük saiera
biribildu zunean, Europa guztirako bederik izkera bat bera gura
izanik. Prantzia'n, adibidez, ikusten zitun bretoi ta oc-izkuntzak
euskeraren antzera bizi eziñik, izkuntza sendo ta iraunkorragoak
iraun-tresna guztiak zituztela ta besteak muga-ertz estuetan
ito bearrez. Gaitz gogorrak oratu ta atxillotua zeukan gure
euslzera. Orixegatik, «Urkixoren barrena -dio L. Aranburu-Altuna'k—
erdibiturik zen unibersalista eta euskaltzale zen
alderditik. «Volapuk» hizkuntza unibersala landu eta euskaraz
hain iraunkorki borrokatu ziren biak, gizon bakarra osatzen
zuten: Urkixo. Urkixoren jokaera eta saiera asko aztertzean, ez
genezake ahaztu bere gutizia bikoitza» (Loe, cit).
Ogeigarren mende ontan, gerra ta era askotariko zalaparpak
dirala-ta, aurrerapideak ezeze, aldakuntzak ere izugarriak ikusiak
gara aberri, enda, izkuntza ta olakoai buruz. Eta guztiok
gara geure aldiko seme ta laster, lasterregi bear bada, joten
dugu or-emen azaldu oi diran berrikeriak besarkatzera. Baiña
J. Urkixo, aize-bolara orrek astindua, ots, Volapük izkuntza orokor
orren alde arduraz jokatu zuena, izkuntza orren aurrelariekin
ibillia izan arren, azkenez amets-bide oietatik aldendurik, bere
izkuntza —euskera.— landu, aztertu ta sendotze lanari lotu
zan gogo ta zain. «Urkixo gizon praktiko zen —diosku berriz ere
alegeriar idazle gazteak— eta berehala jabetu zen hizkuntza
haren arduraz ez zuela funtsik. Urkixok, hildo bereizi eta konkreto
bat behar zuan, eta euskaran aurkitu zuan bere ezin egonaren
atseden. Euskaran aurkitu zuan bere gose eta egarrien osagarria.
Euskarak errota egin zuan. Eta nola bait ere Urkixok,
Euskara bere hesi hertsiatikan at jarri zuan» (Idem, 11 orr.).
Labur: zabaltasun ondorio legez elebitza edo bilinguismua
gura zuen Urkixo'k; geure baitan itoazi gabe, ingurumari ditugun
bi zibilizazio izkuntzen erdian, euskera ere europear maillan
gura zuen. Asmo au, baiña, nola iritxi? Beste izkuntzakin