Regine Normann i hundre år - Munin - Universitetet i Tromsø

magiske Opskrifter (Bang 1901-1902), er nok meir sannsynleg enn at ho hadde
det beinveges frå samisk miljø.
Eg er usikker på om Regine Normann nemner varseltaking i samband med ho
kari alias garja, altså kråka, noko som ho i alle tilfelle må ha kjent godt til. Det
heiter at ho kari både grev godt og grev vondt, og den som kjem ut for ein
skokk med unge kråker i verste stemmeskiftet har god grunn til å bli fælen.
Jamfør Kråkevisa: “Mannen han tenkte med sjølve seg – skal tru om den kråka
vil drepa meg?” Samisk tradisjon går òg ut på at ho kari kan varsle eller ha
noko å fortelje, f. eks. når folk har gått seg vill i marka.
Skjura er du trygg på å møte når du nærmar deg folk, og at ho varslar
fremmende er velkjent både frå same- og bumannstradisjonen. I Regine
Normanns roman Stængt brukest skjura som eit vondt omen i samband med
episoden der Sara vitjar Paal-Joas: ”En skjor skvatret fra stuemønet (…)
Skjoren lettet og fløi iltert skrattende og satte sig paa kanten av nøsttalet like
ved ham, strakte næbb, skrek og vippet med stjerten.” (Normann 1908, s. 169.)
Likeins er der felles tradisjon at det fører uhyre og uhell med seg å hatre på
skjura, så som å rive ned reiret hennes, eller “reret” som Regine skriv. Samisk
ord for skjur er skiri eller også skirri, og på Andøya var “ei god skerra” det
same som ei høgmælt og lattermild jenta.
I samisk tradisjon er skjura både noaide-loddi (loddi er fugl) og varslar at det er
nokon som druknar eller er ute for annan fare, eller ho er vaigaloddi, fægdefugl,
og varslar at noko vil skje, og det er særs illevarslande dersom ho forvillar seg
inn i eit hus. Til grunn ligg ordet vaigas: forvarsel, vardøger eller “nødlidende
Raab” som det står i Friis’ gamle samiske ordbok – urnordisk eller germansk
form av feig i meininga ”dødsens”, viss på å døy.
Husdyr er eit kapittel for seg, ikkje minst fordi vi lett assosierer husdyrhald og
jordbruk berre med norske samfunnsforhold. Sjølvsagt må det på våre kantar
ha eksistert mykje fellesgods. Velkjent i samiske miljø er at dei batt ein
ullgarnstump som det var lese over, om halsen eller foten på sjuke kyr. At ei
snor med sju knutar på var brukt til liknande trolldom er likeins kjent. Både frå
Sørlandet og Setesdal og Vestlandet kjenner vi tradisjon om folk som med sin
tanke (iblant utan å ville det) kunne fljuga eller laupa å kyr eller andre husdyr –
flyge i dyret – så det trutna opp og heldt på å rivne, og det same er i Troms
fortalt om tiggarfinnane når dei ikkje fekk kjøtt eller ull: Dyret det gjekk ut over,
svulma opp og sturta nesten straks. På hi sida var måleband også eit enkelt
271