Regine Normann i hundre år - Munin - Universitetet i Tromsø

på sikker samisk grunn i det opptrinnet der jomfru Stolz spør kva slags vesen
ærendsveinane er? Spørsmålet får ho Rein-Ellen til å brå med: Ho setter brennevinsglaset
hardt i bordet, tar bylten sin og seier stutt farvel. Slik kunnskap
skulle ingen innvigd plapre om.
I offerscenen lenger ut i romanen møter vi meir av det same: “Det pep i lyng,
det suste i brom, tuslet lumsk i mosetuerne og smaldt av tunge dryp under
berghallerne. – Aa nei, det var ikke levende mennesker som her var om hende,
men vidnerne hun selv hadde manet." (Ibid., s. 234.) Sjølve ordet vitne har nok
Regine henta frå den kristne sfære, men det er nok elles tale om såkalte gadzek,
eller som det heiter, “en hel stab av andeväsen av olika art (...) shamanen
behjälpliga i hans ämbetsutövning och några av dem fungerade dessutom som
hans skyddsväsen” (Bäckman 1975, s. 114 ff, Holmberg 1987, s. 80 ff). Den
siste kategorien, verneåndene, var noko samane tenkte seg som menneskelege
vesen, mens hjelparane kom i dyreham, så som fugl, fisk, orm eller rein.
Når det gjeld Rein-Ellen som eventuell noaide, skal vi merke oss noko vi alt
har vore inne på, at ho “hadde ord for at trolde og var svært sær og vanskelig i
al sin omgang med bumandsfolket” (Normann 1912, s. 130). Det kan vere rein
slump, men samisk oppfatning var at noaiden “tänktes utvald av andarna, ett
förhållande som ingår i den shamanistiska praxisen över hela Nordeurasien – –
den utvalde blir otålig och svår att umgås med och flyr allt umgänge, och
vändningen i hans psykiska status sker då han har aksepterat ‘spådomsandan’”
(Bäckman 1975, s. 118). Kjente Regine Normann til litteratur om dette emnet?
Skildringa av Rein-Ellen understrekar iallfall at ho var i ein sær pyskisk tilstand
under og etter si ofring på fjellet.
Hunden til Rein-Ellen heiter Sarak, og her vil dei fleste av oss komme i tankar
om maderakkas døtrer sarakka, juksakka og uksakka. Men artig nok, sarak stava
akkurat slik Regine gjer det, vil seie “mindre Renokse, som af Frygt for de
større ikke tør komme til Simlerne, Biløber" (Friis 1887). Det er naturleg at
ordet også kunne bli brukt overført om ein hundekvalp som dilta trufast etter.
Sarakka var derimot gudinna som "sørgede for, at Barnet i Modersliv og
Fosteret hos Dyr trivdes og blev født friskt til Verden", og det passar ikkje her.
Kva så med sjølve offerscenen? Å ofre hundar var ikkje gjengs. Men det er
nemnt i samband med dyrking av vatnguden, tjas-olmai, dyrka av både fjell- og
sjølappar, at vanlegaste offeret til han var ein daud hund, og merk her dei
hallusinatoriske synene ho Rein-Ellen har i etterkant av ofringa på fjellet: “Selv
277