Euskal Artearen Historia – I –

5. EUSKAL ARTEA KRISTAUTU ZENEKOA3. J.M. LACARRA, “La cristianización del País vasco”. Estudios de Historia de Navarra-n, Pamplona 1971, 5.or eta ur.; J. GOÑI GAZTANBIDE, Historia de los Obispos de Pamplona. Iruñea 1979, I, 31-56. or.4. Hilario Aitasantuari (461-468) idatzitako eskutitzak dira, Kalagorriako gotzaiak, Silvanok sortutako gatazkabat zela bide. Gogoratzekoa da gainera, Iruña/Veleiako aztarnategian arkeologoak harrituta geratudirela berriki aurkitutako erliebezko krismoiaz apainduriko berant sigillata zenbait zatirekin, V. mendekodata eman zaion eskulangintza-etxetiar giro batetatik aterea. Ikus, E. GIL. ZUBILLAGA, “Iconografíacristiana sobre sigillata tardia de Iruña/Veleia”. Primer Coloquio Inter. Sobre la romanización de EuskalHerria-n. “Isturitze” 9 an, 1997, 817-821. or.5. A. MAÑARICUA, “La cristianización del Pueblo vasco”. V.V.n, Historia del Pueblo Vasco. Donostia 1978, I,59-61. or.; “Cristianización del País Vasco. Vías de penetración”. “Congreso de Estudios Históricos: Vizcayaen la Edad Media-n”. (Bilbo 1986), 41- 48. or.6. O.c., 70. or. Mañarikuaren argudioa epel samarra geratuko litzateke J. J. Sayasekin onartuko balitzatekeKalagorriako bi martiriak, Emeterio eta Zeledoniok ez diruditela bertan jaioak, eta K.Larrañaga etaA.Azkarate Garay-Olaunekin pentsatu ezkero, herrialde baten kristautze aurrerabide osoan kontuzbegiratu behar dela, berez gertakari bakun bezala, esanguratsuak diren eragileak, ea elkarte oso batidagozkion eragile bezala ba ote diren. Ikus baita ere, Roldan JIMENO, “Red Viaria y cristianización”.H.S.n, 104. znb. (Iruñea 1999), 725. or.7. Ikus Baskoniaren kristautze goiztiar baten aldeko eta aurkako argudioen laburpen on bat, grekolatindariturrietatik dagozkien laguntzarekin eta gaztelerako itzulpenaz Santiago SEGURAn, Mil años de HistoriaVasca a través de la literatura grecolatina. De Aníbal a Carlomagno. Deustuko Uniber. Argit. (Bilbo 1977).8. J. M. LACARRA, O.c., 27. or.9. Ibid., 30. or.10. J. CARO BAROJA, Los pueblos del Norte. (Donostia, 2. Argitalpena 1973an) 137. or.11. A. BARBERO Y M. VIGIL, Sobre los orígenes sociales de la Reconquista. (México 1979), 94. or.12. I. BARANDIARAN, “Novedades sobre la Alta Edad Media en Guipúzkoa”. Estudios de Edad Media dela Corona de Aragón, X-n, 1975, 549-80. or.13. M. de LEKUONA, “Arquitectura medieval castrense”. V. V.n, Arte Vasco. (Donostia d/g) , 68. or.14. Iruñeko gotzainak Leireko monastegian aukeratuta irtenak izatea ez da XI. mendean ongi sartu artegertatuko. (J. GOÑI GAZTANBIDE, Historia de los obispos de Pamplona. (Iruñea 1979) 119-155. or.).15. Historialariak, (mozarabea?, populatzekoa?, mugakoa?) estilo honentzat egokiena den deitura bilatuibili direnean, harrituta eta ziurtasunik gabe aurkitu dira, egiturazko ezaugarrien arabera definitzensaiatu direnean bezainbat. Jacques Fontainek, mozarabeen artearen egituren benetako bateragileaespazioen barruko banaketan dagoela uste du, bisigodoen arkitekturan baino askoz garbiagobanatuak egotean, alegia. Kanpoaldean kordobarrarekin bat datozen lau osagaiez bereizten dira:biribiletako erlatxak, alfizeko hozkadurak, leiho bikien ajimezak eta oso gainditutako ferra egiturakoarkua. Osagai hauek absideetan harrizko sabaiekin eta gurutzaduren besoekin nahastuan daude,jada erromanikoa aldarrikatuz.(Lo mozárabe, 52-54. or.).16. B. PAVON MALDONADO, “La Mezquita Mayor de Tudela”. El arte en Navarra-n. “Diario de Navarra”Argtl., (Iruñea 1994) 2. znb., 17-32. or.17. M. de LEKUONA, O.c., 68. or.18. Donemiliagako monastegiak, nahiz eta gora behera tristeak izan, bai txikiketak direla, edo suteak etaberreraiketak, izan du bada zorterik ere, zeren eta Zaragozako San Braulio biografoa, monastegiarensortzaile izandako santu bakarzalearen garaikidea izan zen, San Millan hil baino urte gutxi batzuklehenago jaioa baitzen.19. J. FONTAINE, El Mozárabe, 288. or.20. IÑIGUEZ ALMECH, A.M.N. I, 195. or.21. J. FONTAINE, O. c., 264. or.22. IÑIGUEZ ALMECH, “Un grupo de Iglesias del Alto Aragón”. A.E.A.A. IX an, 1933, 213. or eta hu.23. Nafar Aezkoan antzinako ohitura izan da garaiena. Garaiei buruzko berri grafiko nahiz bibliografikogehiago ikus, Nafarroako garaia. San Telmo Museoa. (Donostia 1995).24. IÑIGUEZ ALMECH, A.M.N. I, 171-172. or.25. Ibid.,115. or.26. P. GERMAN DE PAMPLONA, “La fecha de construcción de San Miguel de Villatuerta y las derivacionesde su nueva cronología”. P.V. 15, 1954, 222-235. or.27. El Mozárabe Ed. Encuentros (Madril 1984) 267. or.28. Abrisketako San Pedrori buruz, ikus, J. A. BARRIO, La Arquitectura Vizcaina. (Bilbo 1979); A.AZKARETE-OLAUN, “Elementos de arqueologia cristiana en al Vizcaya altomedieval”. Cuadernos de Sección-ekoE.V. “Prehistoria-Arqueología”, 2, 7-135. or.; I. GARCIA CAMINO eta beste, “La arquitectura románicavizcaína”. Kobie-n. Arte Ederrak 4, 1987, 7-37. or.29. J.R. VALVERDE, Abrisketako San Pedro, Arrigorriaga. Caja de Ahorros de Vizcaya, d/g.; S. RODRIGUEZCOLMENERO eta M. Covadonga CARRERO, “Epigrafia Vizcaína”. Kobie-n 11. znb., Bilbo 1981.30. I. GARCIA CAMINO, J.M. GONZALEZ CEMBELLIN, A. SANTANA EZQUERRA, “La Arquitectura prerrománicavizcaína”. Kobie, 4ean, 1987, 7-37. or.31. I. GARCIA CAMINO eta beste, O, c., 20. or.32. Monastegi eta dekania izenpean ez zen erlijiozko eraikin bat bakarrik aipatzen, baita material ondasunmultzoa ere, zeinaren erabilerako ziren elizaren zaintza eta jabearen ondasunak.EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 127