Euskal Artearen Historia – I –

3. ERROMATARREN ETORRERAHainbat mendetan okupatutako leku honetan arkeologiak, erromatarren aurreko bere historiarenaldi desberdinei dagokien okupazio zenbait maila aurkitu du.Brontze eta Burdin Aroko beste sakonagoko bi mailen gaineko hirugarren aztarnategi bategatikgertatzen da gaur egun gure Herrian ezaguna, gure arkeologoen artean erromatarren oppidumarenezaugarriak dituen adibide garbia dena.Kilometro eta erdi duen bere ingurune ikusgarri baten barruan, ostilamenduzko eta apaingarripertsonaleko gauzaki ugari atera da lurpetik, gaur Arabako Arkeologi Museoan ikusgai direnaketa Azpi Inperio batean gotortu zuten lehen civitas izan zitekeen honek, halako harresitzarraizanagatik, militarra baino gehiago herritar biztanleria arrunta izan zuela uste izatekoa da. Gauzajakina da, K. o. III. mendean sozial eta ekonomiko aldakortasunagatik hirigune guztiak gotortzegarapen politika eman zela Inperio osoan.Veleiako harresia K. o. III. mende bukaeran edo IV.aren hasieran, ongi uztartutako harlanduhandi eta berrerabilitako materialez eraikia izan behar zuen, luzeran 450 metrotara gutxi gorabehera iritsi litekeena eta altueran 8 m. erraz.Arkeologiako datuek ez dute nahiko oinarri ematen hiriaren plano zehatzari buruzko informazioaedukitzeko, nahiz eta baiezta daitekeen funtsean ortogonal kokamena zuela. Hiriarenberpopulatze gertakariak IV-V. mendeetan ingurunearen murriztea eta aurreko eraikinen eraisteaekarri zuen, handik ateratako materiala harresiaren zati batzuk osatzeko erabiliz. 12Iruñako oppidumak harresiaz gainera arkitektura multzo bezala, Astorgatik Burdeoserakogaltzadan kokaturiko hiri gune garrantzizko honen garapen artistikoaren berri ematen dueneraikuntza eta edergarritako zenbait osagai badu:- konu ebaki baten formazko kapitel txiki bat arrabaz apaindua;- zenbait etxebizitza janzteko erabiltzen ziren zolen errematerako marmol moldurak;- apaindutako ala margotutako adreilu puskak, eta abar.* * *Inperioko probintzietako erromatar artearen historialariak, bai hirietako kokalekuetako nahiz“ager vascorum”en aurkituz joan diren nekazal herri ugarietako lan esparru zabala dute. Baina,bertako biztanleriaren espiritu sortzailea miatu nahi lukeen ikertzaile baten lanerako zeinoinarri eskain dezake, Nafarroako hegoaldeko eta erdialdeko arkeologia ikusmirak eskaintzenduen nahasmena kontutan harturik, lehendik bertakoen, indoeuropearren eta zeltiberiarren kulturpilaketak direla eta?2. Mosaikoak• Hirietako mosaikoakEuskal lurrean erromatarren eraikuntzako eta etxebizitzetako lehen gaia harria zen, hondar-harriala kare-harria. Egurrak, sabaietako armazoia egiteko balio zuen. Zoruak mosaikoz estaltzenzituzten (hauetako asko aurkitu zituzten eta aurkitu gabe askoz gehiago geratu dira) eta hormakmarmolez jazten zituzten edo sarriagotan baita iztuku margotuez ere, Andelos, Cara Pompaeloeta beste hiri askotan jakin ahal izan den bezala.CascanteCascanten (zeltar hiria, gerora baskonizatua izan zena) aurkitutako aztarnek, gaur NafarroakoMuseoan daudenak, herrian erromatarrak egon zireneko lekukorik zaharrenak dira, K. a.70-50. urtekoak beharbada. Horma paraleloen bidez mugatutako hiru gela dira, harlandu handiezeraikitako horma baten elkarzutak; menditxoaren, zeinaren pean kokaturik zeuden etxehauek, aldapari eusteko balio zuen horma zen hau.EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 69