Euskal Artearen Historia – I –

1. BASKONIARIK EZ ZENEANArte higikorreko lanetan, mailarik aberatsenen artean Erdi-Madeleine aldikoa nabarmentzenda, bai zenbatekoarengatik, nahiz adierazpenen kalitatearengatik.Langaien ugaritasunaBerauen barruan aipa ditzagun kontutan eduki beharrezko bezala, lehendabizi, elur oreinbaten adarrean erliebe txikiz landutako hagatxo erdizirkularrak, okerdurak eta kurbalerroakdeskribatuz, estetika faktore modura, erritmoaren, paralelismoaren eta kontrastearen zentzuoso garatu bat adierazten dutenak. Breuilen ustez, gauzaki hauen dekoratze eskematismoa, animalien(arrain eta oreinen) benetako adierazpenen garapeneko azken zatia izan zen, hau da,dekorazio errealista baten degradaturiko ondorioak bezalakoak dira, behin eta berriz errepikatzearekinguretzat esanahirik gabeko marratan bukatzen direnak.“Makilak” deiturikoak ere erliebe txikian landuak dira, eta hauen artean badira, forma naturalakbegiratu eta errepikatzeko gaitasun deigarria erakusten duten grabatuak. Zulatu eta dekoratutako“makila” guztien artean erliebe txikian bikainki landua dena bisonte burua daramana,nabarmentzen da, moldatua dagoeneko marraduragatik, Leroi-Gourhanek Niauxko kobazulokomarrazkiekin zerikusirik baduela adierazi du. Badira zaldiak, elur-oreinak eta arrainak grabaturikdituzten makila batzuk ere. Batzuen batzuk, azagaiak makilarekin lotzeko bitartekopieza bezala erabiliak izango ziren.Hirugarren artelan mota animalia buruen zilueta txapalena da, zaldiena bereziki, animaliespezie horren hioides hezurrean moztu eta grabaturikoak. Hioidesa, delako zilueten egituralaua baldintzatzen duen oso hezur txapala da. Zintzilikatzeko zulo bat edo bi izan ditzakete,tokiren batetan zintzilikatu ala kokatzeko seguru asko. Isturitzen elur-orein, hartz eta izokinenziluetak ere ikus daitezke.Kobazulo honetako beste artelan multzo bat, hezur, adar eta hondar-harrietan landutakoanimalien eskulturak osatzen dute. Sartaldeko Paleolitiko arte agerpenetan oso ugariak diraanimaliak adierazten dituzten irudi txiki hauek. Ugariagoak dira, halaz ere, Europako Erdialdeeta Ekialdean. Sartaldeko esparru barruan Isturitze gailentzen da, ezagutzen diren gehienak kobazulohonetakoak baitira. Nabarienak, beste batzuen artean, hartz baten iruditxoa, lehoi batenaeta bisonte batena dira.Azkenik, Isturitzetik aipatzekoak ditugu hezurrezko ala harrizko xaflak (beren egitura lauadela eta sarritan “espatulak” deitzen zaienak), bisonte, elur-orein, zaldi, ahuntz eta antropomorfoirudiz apainduak.Uste izatekoa da, delako estatuatxo hauek, aurreko garaietan grabatutako xaflen modura, ezzirela erabilgarriak, azagaiak eta arpoiekin gertatu ohi zen bezala, ezta ere norberaren apaingarritarakozintzilikarioekin gertatzen zen bezala. Horrexegatik hartu izan dira erlijiozko artelanbezala. Hormetako artearen egituratan antzik handiena dutenak plaketak direlako egiten dahain zuzen ere baieztapen hau eta hauei arkeologo guztiek esanahi erlijioso bat ematen diote. 13Espaziozko eta artezko testuinguruaBestalde, Isturitze espaziozko testuinguru batetan kokatuz, Pirinio erdialdeko aztarnategihandiekin hobeto uztartzen da Euskal Herriko beste sartalde aldekoekin baino. Kantabriarenerdialdeko eta sartaldeko –Santander eta Asturias– non, berriro adierazpen bikainak azaldu diren,artearekin duen antzekotasuna baita ere, askoz txikiagoa da Piriniar erdialdekoarekin baino.Beraz, “esan daitekeena da, paleolitiko garaian, Pirinio erdialdean garatu zen erlijiozko-artezkobizitza bikain honen sartalderuntzako aitzinamendua Isturitze dela, baina berezitasun batekin,oraingo honetan hedaduraren ertzak beronen erdigunea gainditzen duela”. 14Isturitzeko kobazuloa, beraz, garrantzirik handienekoa izan zen Paleolitiko aldian, batez ere,Erdi-Madeleine aldian. Artelanen aberastasun eta edertasunaren bere adierazpenak, beste gainerakoeuskal paleolitiko kobazuloekin alderatzean, orduan eta gehiago gailentzen dira, zeinetan,Oiartzungo Dorreko hezurra eta Ekaingo plaketaz aparte, gainerako euskal arte higikorra pobreaden.EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 21