Euskal Artearen Historia – I –

6. EUSKAL ARTEA EUROPARTU ZENEKOAOHARRAK1. J. M. LACARRA, Historia politica del reino de Nabarra. Iruñea 1972, I. libk. 228 . or.2. “Jaurerri honen profila –J.A. Garcia de Cortázarrek dioenez- bi osagai dituena da: bere onibar etaondasunen jabegoa izatearen baldintza, eta agintaritza publikoaren izaera Bizkai-gune multzo osora(Nerbiotik Debara) hedatua eta Durangaldearena”.(Vizcaya en la Alta Edad Media. Bilbo, 1983, 44. or.)3. Ordezkaritza hau, Gaztelako erregeri berak izan zion leialtasunaren ordaina izan zen; baina, trukean,bere aitak gobernatua izan zen Naiarako Jaurerriari uko egin behar izan zion, izan ere Naiara eta iaErrioxa osoa Garzia Ordoñez kondearen eta bere emazte Urrakaren menpeko izatera pasa ziren, AlfontsoVI. arentzat hauek baitziren “gure erreinuko aintzaren buruzagi” (LACARRA, O. c., 274. or.)4. Hitzarmen honen ahalmenez (1087) Errioxan eta Egaren hegoaldean Marañonekin, Araba eta Bizkaiahain zuzen ere okupatuz zetorren lurrak Gaztelara igaro ziren behin betirako. Aragoirentzat Mendikolurrak izango ziren, Aragoi ibaiaren Sortaldean kokatutakoak...eta Irati ibaiaren Iparraldean eta Iruñarensakanean... Erriberan Santxo Ramirezek azkena konkistatu zuenaz gainera, Arkedas bezala (1084).Nafarroako konderria sortu zen, Iruñea, Aibar eta beste zenbait hiribildu... konderri ñimiño bat SantxoSánchez kondearen gobernupean eta Gaztelako erregeren menpeko, Santxo Ramirez Aragoikoerregearen agintepean geratzen zena. (J.M. LACARRA, O.c., 275. or.).5. Prozedura honen lekukotza egiten dute agiriek: “Alfontso errege, Espainia osoa gobernatuz, Bizkaikokonde Lopez Ennekonisek, Araba eta Gipuzkoa...”6. Toulousen bilduriko kontzilio batetan, Arles, Auch eta Lescarrekoak, Iruñea, Baiona eta Barbastrokogotzainek, denak ere frantses jatorrikoak, parte hartu zutenak, gurutzada bezala kanporatuzEspainiarako bidalketa onartua izan zen. Dei honi erantzunaz ultrapirinioetako erresumek Zaragozakobiltokira etorri ziren, Biarnoko Gaston Bizkondea, Zentulo bere anaia, Bigorreko kondea,Bernardo,Commigeseko kondea, Pedro, Gabarreteko Bizkondea, Auger, Miramonteko Bizkondea,Lavedango Arnaldo eta Guy de Lons, Lescarreko gotzaina. Hiria errenditu ondoren, zeinarekin mendebatzuetako musulmanen aginpidea bukatutzat ematen zen, Zaragozako Jaun Biarnoko Gaston izendatuzen, errekonkistaren benetako egilea. (J. JAURGUIN, La Vasconia, 1979, II. libk., 113. or.; ikus baita ere, J.M. LACARRA, O.c., 310. or.7. M.GOYHENETXE, Historia general del País Vasco. I. libk. (Donostia 1999) 261. or.8. Badirudi Erromak bazuela erresuminerako beste arrazoiren bat nafar erregeekin: Judutarrekin harreraonezko politika, hain zuzen ere.9. J. M. LACARRA, Historia Política del reino de Navarra, I. libk. 337. or. eta beste.10. “Nous n´avons aucun raison de supposer que le courant ait éte unilatéral; au contraire, il est vraimentvraisenblable qu’ il y a eu influence réciproque et action dans les deux sens” (G. GAILLARD, les débutsde la sculpture romane espagnole. Leon, Jaca,Compostelle. Paris 1938, 227. or.).11. R. ORSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 100. or.12. J. E. URANGA eta F. IÑIGUEZ ALNECH, Arte Medieval Navarro (N. E. A. A.) Iruñea 1973, II. libk. 9. or.13. J. L. ORELLA eta E. KORTADI, “Santiago bidea Gipuzkoan. Zuberoatik Zalduendora”. Eusko Ikaskuntzan.Arte plastikoak eta Monumentuzkoak, 3, 1985; Elisa GARCIA REYES, “El camino de San Adrián (Gipuzkoa-Araba) en la ruta jacobea. Análisis documental y arqueológico”. E.A.A. 15ean, 1987; M. PORTILLA, Unaruta europea. Por Alava a Compostela. Del paso de San Adrián al Ebro. (Gasteiz, 1991)14. “In vertice montis qui dicitur Roncesvals, iuxta capellam Caroli Magni..in quo ut incolae testantur, multamillia quamplures vivi devorati sunt ab impetu luporum...” B.A.H., IV. libk., 1884, 180. or. J. M. LACARRAkaipatua, “Roncesvalles”. Estudios de Historia navarra-n. (Iruñea 1971) 114. or.15. A.M.N., II, 48. or.16. L. GRODECKI, Au seuil de l´art roman. L´Architecture ottonienne. 1958.17. L´Arquitectura Romanica a Catalunya, II, 32. or.18. R. OURSEL, El mundo románico. Encuentro Argt., 1983, 95. or. Euskal Herrian erromanikoari buruz, XX.mende hasieratik jada, baina 50 urtetik aurrera batez ere, bibliografia oso ugaria da. Ikus, A.GOMEZGOMEZ, “Bibliografia de la arquitectura y escultura románicas”. A. P. M. 15ean, 1996, 529-561. or.Bibliografia funtsezko bat Dulce OCON ALONSO, “La arquitectura románica vasca: Tipos, modelos yespecificidad”. Ibid. 55-58. or. bere oharrekin. Oraindik berrikiago, A. GOMEZ GOMEZ, “Asimilación ytransición del arte románico en el País Vasco”. Kobie (Arte Ederrak) 12an, 1996, 241-261. or.19. J. GOÑI GAZTAMBIDE, Historia de los Obispos de Pamplona. (Iruñea 1978), I. libk. 236. or.20. Ibidem, 304. or.21. J. GOÑI GAZTANBIDE, O.c., 235. or.22. J.Goñi Gaztanbidek dio (o.c. 304. or.) ziurra dela azken eta behin betirako sagaratzea 1098. urteanizan zela. Monastegietako antzinako larrukietan elizen sagaratze data bikoitz hori sarritan ematen da.Badu ordea honek azalpenik, izan ere, sarritan aldarea sagaratzen zen lehendabizi eta bukatutakoeraikina azkenean.23. Luis M. LOJENDIO, Navarre Romane. Zodiaque Argt. , 1967, 61-120. or.; 370-371.24. “Arquitectura y escultura románicas” A.H.n V. libk., 1948, 121. or.25. J. M. LACARRA, “La catedral románica de Pamplona”. A. E. A.A. VII.ean, 1931, 73-86. or.26. A.H.n V. libk., 142. or.27. L. M. LOJENDIO, Navarre romane. Zodiaque Argt. 1967, 233. or. Zein mailataraino iritsiko zen, horrenarabera, Moissac-en tailerraren eragina, M.L.Molerok baieztu duena? Cf. “La sculpture du cloître de laEUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 187