Euskal Artearen Historia – I –

6. EUSKAL ARTEA EUROPARTU ZENEKOAziren Larrasoañara iristen ziren. Eraikin luze bati eusten zioten horma-bular zati batzukgeratu dira oraindik, zeinetan aurrealdeko horma batetan Orreagako gurutzea ere ikus daitekeen.Hurrengo ibilaldia Iruñean bukatzen zen, non erromesak, harrera atsegina eta ostatu erosoazgainera, guk ezin ikus dezakegun edertasun bat goretsi zezaketen: bere Katedral erromanikoa.Nafar hiriburuaren barruko ohiturazko ibilbidea, Katedralaren mendebalde aldera zihoan, Kuriaeta Merkaderes kaleetan zehar San Zernin auzora arte. Han bazen ospitale bat Burgoko frankoekgobernatzen zutena, XIV. mendean bai behintzat. Erromesentzat jaiera bereziko eliza bat zuenhonek, –San Saturninori– eskainia, leku honetan San Saturninok lehenengo kristauak bataiatuzituela uste izaten baitzen. Hemen ere izan zen lehen erromaniko eliza bat, gerora, XIII. mendeazken aldera gaurko eraikin batek ordezkatua izango zena.Nafar hiriburua utzi ondoren, erromesen batzuk agian, Gazolazko eliza bisitatzeko kilometropare bat desbideratuko ziren, izan ere, bere atariko kapitelen ederra gozatu ahal izangozuten. Gehienak ordea, Erreniega mendikate aldera abiatuko ziren errenkan. Gaurko errepidetikezkerretara saihestuz Zizur Txikin kokatutako ospitale batetara iristen zen. Gaur, JerusalengoSan Joan Ordenari 1135. urtean emandako eliza bat besterik ez da dago, han emaitzaugariak jasoaz jarraitu zuen honek, XII. mendean Ordenako gunerik garrantzizkoena bilakatuz.Protogotiko estiloko eliza hau, lau tarte eta zirkulu erdiko absidea duena da, 1835.urtean desamortizazioaren ondoren, bazterreratze tristea izan zuen, orain berriki (1989) zaharberrituaizan den arte.Zizur Txikitik ospitale txiki bat zegoen Astrain aldera jarraitzen du bideak eta mendikatearengorenean, mendi berari izena eman zion Barkamenaren deituriko ermita. Jaitsieran,erromesek San Joan Ordenako etxe bat topatzen zuten, Gareseko Gurutzearen zaintzarenmenpe zegoena, Legardatik jarraitu eta beharbada Obanosera hurbilduko ziren beren ibilbideaGaresen bukatzeko, non beren jaierarentzat berotasun handiagoa eta arte aberastasunhandiagoak aurkitzen zituzten, geroxeago azalduko dugun bezala.Garesen bide guztien elkargunea. Kale Nagusitik herriari izena ematen zion zubi ospetsurairisten ziren. Gaur egun oinezkoek eta animaliek besterik erabiltzen ez duten zubi hau,sei arkuz osatutakoa da, XI. mende hasierakoa eta beraz, Santiago bidean zutik daudenetatikerromaniko zubirik garrantzizkoena da eta hemen batzen ziren Santiagora zihoazen bide guztiak.• Sonporteko igarobideaSonportetik GareseraFrantziako hegoaldetik edo Erromatik zetozen erromesak Somportetik sartzen ziren, SantaKristina Ospitalean ostatu hartzen zutelarik.Canfrac-tik barrena Jakaraino jaisten ziren, han Antso Ramirezek XI. mendean eraikitakokatedral erromanikoa bisitatzen zutelarik. Santutegi bikain honen oroimena bide luzean lagunizango zuten halako bikaintasuneko beste eraikinik ez baitzuten topatuko KonpostelakoSantiagora bitartean.Nahiz eta batzuen batzuk San Joan de la Peñako monastegia ikusteko ere, desbideratukoziren. Aurrerago Tiermas herria aldenik alde igaroz, Nafarroan sartzen ziren, ordurako ospetsuazen Leireko monastegira igoaz, zeinaren izen ona, IX. mendean San Elogio martiriakbisitatu zuenean hasitakoa, Europa osoan barreiatzen hasia zen.Leiretik auzoan zegoen Zangozara pasako ziren, herri hau lehendabizi Rocaforte muinoaneraikia izan bazen ere, gaurko kokalekura Sancho Ramirezek (1076-1094) eramana izan zenAragoi ibaiaren ertzera, erromesaldiak sustatu nahiez eta bere menpeko lurretan frankoakfinkapena har zezaten erraztasunak bilatuz. Santiago eta santa Maria la Realeko elizak bisitatuondoren, zeinaren eraiketa eta irudizko apainketa XII. mendean zehar osatuz zihoana, Aragoiibaia han bertatik igaroko zelako, Vadoluengo zeritzan San Adrianeko ermita eta ospitaleabisitatzen zituzten erromesak.EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 137