Zelfredzaamheid bij brand.pdf - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De menselijke factor 153
dentevaluaties komt verder naar voren dat mensen instructies van mensen
met autoriteit volgen, als de instructies overeenkomen met hun eigen beoordeling
van de situatie [Proulx, 2007]. In de literatuur over het vluchten bij brand is
geen informatie aangetroffen over de invloed van de karaktereigenschap van
natuurlijk leiderschap (het verschijnsel dat een bepaald persoon als vanzelfsprekend
de leiding heeft). Voorbeelden uit incidenten, zie hiervoor hoofdstuk
6.5, bij Rol en verantwoordelijkheid, lijken aan te tonen dat deze karaktereigenschap
van natuurlijk leiderschap, en de tegenovergestelde karaktereigenschap
van volgzaamheid, wel van invloed zijn op de persoonlijke gedragsreactie.
Karakter: stressniveau
Een aspect dat de aandacht voor het brandgevaar beïnvloedt, is het stressniveau.
Mensen kunnen een beperkte hoeveelheid informatie verwerken. Wanneer
de informatieverwerkingscapaciteit wordt overschreden, is het nodig dat
het individu een selectie maakt uit de informatie. Dit betekent dat hoe meer
activiteiten worden uitgevoerd voordat een brand uitbreekt – dus hoe hoger
het stressniveau – hoe kleiner de capaciteit is om de signalen van brand te
herkennen. Dit houdt in dat mensen met een hoog stressniveau langzamer
reageren op signalen van gevaar. Verder reduceren omgevingsgeluid en vermoeidheid
de aandacht voor brandgevaar [Pires, 2005].
Een andere aanleiding voor een hoog stressniveau kan de confrontatie met
een onbekende situatie, zoals een brand, in een onbekende omgeving zijn.
Juist dan is het gedrag in reactie op de binnenkomende informatie van groot
belang. In 1983 publiceerde de Deen Jens Rasmussen een belangrijk model
van menselijk gedrag [Verwey, 2004]. Rasmussen laat zien dat binnenkomende
informatie via verschillende wegen tot een respons kan leiden. Dat kan via
een korte snelle weg. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer mensen een bocht uitrijden,
opeens een obstakel op de weg zien, meteen op de rem staan en achteraf
pas beseffen wat er gebeurde. Dit is wat Rasmussen automatisch, of op
vaardigheid gebaseerd gedrag (skill-based behavior) noemt. Het kan ook zijn dat
de juiste reactie afhangt van bepaalde regels. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er
een auto van rechts komt. Of mensen in dergelijke situaties stoppen, hangt er
bijvoorbeeld van af of zij op een voorrangsweg rijden. Dit noemt Rasmussen
op regels gebaseerd gedrag (rule-based behavior). Ten slotte zijn er situaties die
mensen niet kennen. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als Nederlanders in Engeland
een rotonde naderen. Zij moeten dan het normale gedrag om rechts de
rotonde op te rijden onderdrukken. Vervolgens moeten zij nadenken over hoe
de regels in Engeland zijn. Mensen kunnen dan het volgen van hunvoorligger
als de beste oplossing zien. Zo’n redenering noemt Rasmussen op kennis
gebaseerd gedrag (knowledge-based behavior), omdat bestaande, veelal verbale
kennis expliciet vertaald moet worden in gedrag. En dat kost tijd en mentale
inspanning [Verwey, 2004].