PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

120 Halina GALERA i inni
i oleandrów) przenoszono na zimę do Starej Pomarańczarni w Łazienkach. Młode
drzewa w drewnianych pojemnikach są widoczne na obrazie Canaletta pt.
„Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego” (1772). Artysta przedstawił
na nim wygląd ogrodu górnego, przekształconego na maneż z aleją spacerową
(SZAFRAŃSKA 1994). Na powiększonym fragmencie „Widoku Warszawy od
strony Pragi” na krawędzi skarpy wiślanej również można dojrzeć rząd niskich
drzew, prawdopodobnie królewskich cytrusów (ilustr. 16B).
Na osuszonym gruncie przed Ofi cyną Wielką powstała ulica Boczna
(ul. Bugaj) i duży plac (skład drewna), jednak wilgoć i częste podtopienia stanowiły
poważne zagrożenie dla Ofi cyny (katastrofalne w skutkach okazały się
powodzie z lat 1813 i 1816 – WREDE 2009). Całkowite osuszenie terenów nadrzecznych
(przez nawiezienie dużych mas ziemi) nastąpiło z inicjatywy J. Kubickiego
w latach 1818–1827. Podjął się on stworzenia nowego dużego ogrodu
nad rzeką, efektownie połączonego z ogrodem górnym. Przeszkodę stanowiła
biegnąca wzdłuż Ofi cyny ruchliwa ulica Boczna. Architekt zaproponował śmiałe
rozwiązanie tego problemu: ukrył ulicę w tunelu, ciągnącym się pod skarpą
w miejscu dawnej Ofi cyny. Nad Arkadami Kubickiego poprowadzono monumentalne
schody, łączące górny i dolny ogród. W ten sposób ukryty pod dachem
ruch uliczny nie przeszkadzał w spacerach bywalcom zamkowych ogrodów
(SZAFRAŃSKA 1994). Powstał także rozległy ogród dolny (Wisłę odsunięto
od skarpy prawie o 150 m – ilustr. 15B) i taras środkowy, stworzony na Arkadach
przykrytych nasypem ziemnym (JANKOWSKA 1993, SZAFRAŃSKA 1994). Niektóre
wewnętrzne ściany Arkad wyłożono granitowym tłuczniem, co dało efekt dekoracji
„sala terrena” – ozdobnych grot (BOGDANOWSKI i URUSKA 1993; SZAFRAŃSKA
1994; WREDE 2009). Całość kojarzyła się z legendarnymi wiszącymi ogrodami
Semiramidy, o czym świadczy fragment poematu K. Jaksy-Marcinkowskiego
„Rzeki polskie” z 1821 roku (SZAFRAŃSKA 1994):
Za Zamkiem przez ulicę ogród przeciągniony,
Na wyniosłych arkadach ma być zawieszony,
Ogrody Babilonu może nam przypomni
I za nowy cud świata wezmą go potomni.
W 1831 roku Arkady przekazano wojsku i zamurowano, a ulicę poprowadzono
na zewnątrz budowli. Ogród dolny do około 1860 roku był lubianym przez
warszawiaków ogrodem publicznym, lecz potem szybko popadł w ruinę. Górny
ogród zamkowy nie uległ dewastacji, a na początku XX wieku zyskał oświetlenie
gazowe. Problemem stały się silnie rozrastające się drzewa na górnych tarasach,
które zasłoniły całą elewację Zamku (JANKOWSKA 1993; BOGDANOWSKI i URUSKA
1993; SZAFRAŃSKA 1994).