PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

Zapis zmian roślinności zawarty w osadach jeziorno-bagiennych... 321
zlodowaceniem. Jezioro wraz z dużą częścią otaczającego go torfowiska objęte
jest od 1966 roku ochroną rezerwatową.
Jezioro leży w sąsiedztwie lokalnego wododziału. Pozbawione jest powierzchniowych
dopływów i odpływów. Zasilane jest głównie wodami opadowymi. Ma
niewielką zlewnię szacowaną na około 43,6 ha (MIODUSZEWSKI 1999). W 1999
roku jezioro zajmowało powierzchnię około 11,48 ha (BARANOWSKI 2001, 2002).
Dawniej głębokość wody w jeziorze wahała się od około 0,4 cm w części północnej
do około 1,20 m w południowo-zachodniej (BASZYŃSKI i in. 1954; SOKO-
ŁOWSKI 1991). W 2000 roku już w żadnym miejscu nie przekraczała ona 0,6 m
(BARANOWSKI 2001). Obecnie maksymalna głębokość w okresie wiosennym nie
przekracza 0,2 m, a w okresie letnim 0,1 m (ZIELIŃSKI 2008). Od 2000 roku notuje
się coraz częstsze przypadki całkowitego wysychania jeziora (np. jesienią
2000, 2005 i 2007 roku). Przyczyny tego zjawiska są różne – po części naturalne
(np. zmiany klimatyczne, wypełnienie zbiornika osadami dennymi), po części
pochodzenia antropogenicznego (głównie eksploatacja torfu w oddalonej o 800 m
kopalni torfu Imszar, opisana dalej).
Od wschodu i północnego-wschodu przylegają do jeziora Gorbacz torfowiska
niskie i przejściowe. Dominują na nich wyróżnione przez CZERWIŃSKIE-
GO (1992) zbiorowisko zastępcze Viola palustris-Pinus sylvestris Czerw. 1992
oraz ols Carici elongatae-Alnetum Koch 1926. Od zachodu graniczą z jeziorem
rozległe torfowiska wysokie (ilustr. 61). Dominującym zbiorowiskiem jest
tu bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 (CZERWIŃSKI 1992).
W ostatnim ćwierćwieczu roślinność w otoczeniu jeziora Gorbacz uległa istotnym
zmianom (ryc. 3 i 4).
W 2000 roku jezioro otoczone było pływającym kożuchem zbudowanym
głównie z niskoturzycowych rojstów turzycy bagiennej Caricetum limosae Br.-
-Bl. 1921 i szuwaru trzcinowo-zachylnikowego Thelyptridi-Phragmitetum Kuiper
1957. Cały północny brzeg porośnięty był gęstym łanem pałki szerokolistnej
Typha latifolia, szerokości 10–14 m. W części wschodniej licznie występowała
trzcina pospolita Phragmites communis. Rośliny wodne, takie jak: rdestnica
pływająca Potamogeton natans, grzybień północny Nymphaea candida, osoka
aloesowata Stratiotes aloides, żabiściek pływający Hydrocharis morsus-ranae
i pływacz średni Utricularia natans, występowały nielicznie (BARANOWSKI 2001).
Od 2001 roku całą powierzchnię jeziora porastają wynurzone makrofi ty (ZIELIŃ-
SKI 2008) – ilustracja 60.
Osady denne jeziora Gorbacz należą do typu dy. Właściwości fi zykochemiczne
wody i osadów dennych zbliżają to jezioro do zbiorników dystrofi cznych
(BARANOWSKI 2001). Na przestrzeni ostatniego półwiecza podwyższył się
poziom trofi i zbiornika. W latach pięćdziesiątych został on przez BASZYŃSKIEGO
i innych (1954) zaliczony do jezior oligotrofi cznych. Obecnie stan trofi i jest pośredni
między mezo- a eutrofi ą (BARANOWSKI 2001).