PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

Charakterystyka przyrodnicza i historia Puszczy Białowieskiej i jej przedpola 219
ma dostępność martwego drewna – substratu występującego w dużych ilościach
w lasach o charakterze pierwotnym (ilustr. 37 i 38). Dzięki znacznej wielkości,
zwartości masywu i dobremu stanowi zachowania lasów dotrwały tu do naszych
czasów gatunki, które w innych regionach Polski czy Europy już wyginęły
bądź posiadają tylko nieliczne, rozproszone stanowiska. Puszcza jest uważana
za najważniejsze refugium fauny lasów pierwotnych na niżu Europy (GUTOWSKI
i JAROSZEWICZ 2004). Również wiele występujących tu gatunków grzybów (w tym
porostów) jest uznawanych za relikty puszczańskie – indykatory naturalności
ekosystemów leśnych. Ochroną prawną są objęte 93 gatunki grzybów (w tym 63
gatunki porostów), 81 gatunków roślin oraz 398 gatunków zwierząt występujących
w Puszczy.
Unikalność i stopień zachowania naturalności Puszczy Białowieskiej są uwarunkowane
jej historią. Pierwsza wzmianka o Puszczy, jako puszczy królewskiej,
pochodzi z piętnastowiecznych „Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa
Polskiego” DŁUGOSZA (wydane w języku polskim w latach 1969–2009). W drugiej
połowie XV wieku kompleksy leśne na pograniczu Królestwa Polskiego
i Wielkiego Księstwa Litewskiego podzielono na puszcze, których nazwy pochodziły
od rozsianych wśród nich większych miejscowości – Grodzieńska, Bielska,
Wołkowyska oraz Brzeska (Kamieniecka), w późniejszym okresie nazwana
Białowieską (HEDEMANN 1939). Rezerwat „Jelonka” i specjalny obszar ochrony
siedlisk „Murawy w Haćkach” leżą na obszarze, pokrytym niegdyś Puszczą
Bielską, z której pozostały tylko niewielkie, silnie zmienione fragmenty. W XV
wieku w Puszczy Białowieskiej zorganizowano pierwsze służby do jej ochrony
– strażników i osoczników. Do ich obowiązków należało pełnienie straży i patrolowanie
lasu, dozorowanie dróg, kontrolowanie osób przebywających na tym
terenie, chwytanie złodziei drewna i kłusowników. Osady osocznicze otaczały
Puszczę Białowieską. Za wyjątkiem osady Białowieża nie lokowano osadnictwa
wewnątrz kompleksu leśnego. Zorganizowany na przełomie XV i XVI wieku
system ochrony Puszczy funkcjonował aż do ostatniego rozbioru Polski w 1795
roku. W pierwszych latach zaboru olbrzymi obszar Puszczy, w przybliżeniu 40
tys. ha, został przekazany przez carycę Katarzynę Wielką dostojnikom państwowym
i carskim dworzanom (KARCEV 1903). Teren ten, obejmujący głównie południowo-wschodnią
część kompleksu leśnego (współcześnie w granicach Białorusi),
w ciągu zaledwie kilku lat został odlesiony i do dziś jest użytkowany
rolniczo. Od 1832 roku dokonywano tu również wybiórczych wyrębów cenniejszych
sortymentów drewna, głównie sosny i dębu, z przeznaczeniem na budowę
fl oty. Ten typ eksploatacji lasu szybko został zarzucony ze względu na trudności
z transportem drewna z podmokłego i oddalonego od szlaków komunikacyjnych
terenu (KARCEV 1903).