PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

20 Dan WOŁKOWYCKI
Tylko pojedyncze gatunki na omawianym obszarze osiągają południową
granicę występowania w Europie – bażyna czarna Empetrum nigrum s.s., grążel
drobny Nuphar pumila, grzybienie północne Nymphaea candida, gwiazdnica
grubolistna Stellaria crassifolia, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, lub
południowo-wschodnią: kokorycz wątła Corydalis intermedia i ostrożeń krótkołodygowy
Cirsium acaule.
Bardzo interesującą grupę z fi togeografi cznego, a także z genetycznego
punktu widzenia tworzą gatunki o rozmieszczeniu dysjunktywnym, z szeroką
przerwą zasięgową w środkowej Polsce, takie jak: arnika górska Arnica montana,
dąbrówka piramidalna Ajuga pyramidalis, kokoryczka okółkowa Polygonatum
verticillatum, niebielistka trwała typowa Swertia perennis ssp. perennis,
złoć pochwolistna Gagea spathacea, a także blisko ze sobą spokrewnione
gatunki wikaryzujące, ustępujące sobie wzajemnie pola na pograniczu Europy
Środkowej i Północno-Wschodniej: goździki kartuzek Dianthus carthusianorum
i Borbasza D. borbasii, strzęplice piramidalna Koeleria pyramidata i polska
K. grandis, turzyce sztywna Carex elata i omska C. omskiana, wilczomlecze
lancetowaty Euphorbia esula i rózgowaty E. virgata. Wydaje się, że ujęcie i dane
o rozmieszczeniu niektórych z tych par wikariantów wymagają krytycznej rewizji,
trudno bowiem sobie wyobrazić, żeby granice zasięgowe bez większych
odchyleń pokrywały się z politycznymi, jak to jest w przypadku goździków kartuzka
i Borbasza. Pierwszy z nich ma występować zarówno w polskiej części Pojezierza
Litewskiego, jak i na Nizinach Południowo- i Północnopodlaskiej, sięgając
po samą wschodnią granicę Polski, podczas gdy brak go w ogóle na Litwie
oraz w północnej i środkowej części Białorusi, gdzie zastępuje go Dianthus borbasii
(Flora... 1993; Opredelitel’ vysšich... 1999; Atlas rozmieszczenia... 2001).
Niski stopień urbanizacji regionu, rozległe obszary puszcz i mokradeł o stosunkowo
nieznacznie przeobrażonej szacie roślinnej oraz surowe warunki klimatyczne
nie sprzyjają ekspansjom gatunków obcych geografi cznie. Dotyczy to
zarówno starszej fali migracyjnej archeofi tów, które zaczęły rozprzestrzeniać się
wraz z rewolucją neolityczną, jak i kenofi tów, dla których ekspansji początkowym
impulsem był rozwój sieci kolejowej i ośrodków przemysłowych w drugiej
połowie XIX wieku oraz rozpowszechnienie się uprawy roślin ozdobnych.
W związku z tym poza północne granice Mazowsza, południowego Podlasia
i Polesia (niemal) nie posunęła się dalej, na północny wschód Europy, ekspansja
takich gatunków, jak: bodziszki – gołębi Geranium columbinum, kosmaty
G. molle, pirenejski G. pyrenaicum i porozcinany G. dissectum, groszek bulwiasty
Lathyrus tuberosus, jaskier polny Ranunculus arvensis, jęczmień płonny
Hordeum murinum, komosy murowa Chenopodium murale i trójkątna Ch. urbicum,
łobody błyszcząca Atriplex nitens i szara A. tatarica, palusznik krwawy
Digitaria sanguinalis, pieprzyca polna Lepidium campestre, pieprzycznik przy-