PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

22 Dan WOŁKOWYCKI
glebach glejobielicowych, rzadko występuje jegiel, czyli dębowo-świerkowy
bór mieszany Querco-Piceetum (W. Mat. 1952) W. Mat. i Pol. 1955. Innym
swoistym dla tego regionu typem lasu o cechach subborealnych jest zespół
Thelypterido-Betuletum pubescentis (Czerwiński) Czerwiński 1978 (= Dryopteridi
thelypteridis-Betuletum pubescentis Czerwiński 1972, Carici chordorrhizae-Pinetum
Pałczyński 1975). Używana niekiedy nazwa „subborealnej
brzeziny bagiennej” jest w odniesieniu doń o tyle niefortunna, że brzoza
omszona zwykle nie dominuje tu wyraźnie w drzewostanie. Często niemal równy
udział ma obok niej sosna, w domieszce stale występuje świerk, a niekiedy
i olcha. O wiele bardziej trafny termin to zatem „sosnowo-brzozowy las bagienny”
lub też „biel”, zaproponowany przez autora opisu naukowego zespołu (CZER-
WIŃSKI 1978). Sosnowo-brzozowe lasy bagienne cechują się swoistym zestawem
gatunków, fi zjonomią, a także warunkami występowania, zatem ich odrębność
jako zespołu, nie powinna budzić wątpliwości. Problematyczna jest natomiast ich
przynależność do klasy Alnetea glutinosae, ponieważ równie dużą, a często nawet
większą rolę odgrywają w nich gatunki borowe. Zbiorowiska Thelypterido-
-Betuletum pubescentis cechują się bardzo dobrze rozwiniętą warstwą mszystą
i znaczącym udziałem gatunków z klas Phragmitetea, Oxycococco-Sphagnetea
oraz Scheuchzerio-Caricetea. Występują one przede wszystkim na torfowiskach
soligenicznych, przepływowych, a także na obrzeżach bezodpływowych zagłębień
wypełnionych przez torfowiska wysokie lub przejściowe (MATOWICKA
i DRZYMULSKA 2009). Tego rodzaju mieszane lasy bagienne zajmują zwykle
w toku sukcesji wtórnej miejsce mechowisk oraz zarośli brzozy niskiej i wierzby
rokity Betulo-Salicetum repentis Oberd. 1964. Pod ich widnym drzewostanem
przynajmniej przez pewien czas są w stanie utrzymywać się takie umiarkowanie
światłożądne gatunki, jak turzyca dwupienna Carex dioica i brzoza niska
Betula humilis. Sosna i brzoza omszona w zbiorowiskach Thelypterido-Betuletum
pubescentis odnawiają się pod okapem starszych drzew i w lukach między
nimi, co sprawia, że w niektórych przypadkach mogą to być lasy funkcjonujące
trwale, przynajmniej przez kilka generacji drzewostanu (MATOWICKA i DRZY-
MULSKA 2009). Często jednak ekspansja świerka doprowadza do zacienienia dna
lasu, ustąpienia bardziej światłożądnych gatunków wiązanych z roślinnością
klasy Scheuchzerio-Caricetea i przekształcenia się sosnowo-brzozowych lasów
bagiennych w lite świerczyny torfowiskowe (CZERWIŃSKI 1978; KWIATKOWSKI
2004b; SOKOŁOWSKI 2004, 2006).
Na wschodzie Polski na umiarkowanie żyznych siedliskach trwałym typem
lasu, utrzymującym się przez wiele pokoleń drzewostanu, o cechach odpowiadających
klasycznej koncepcji klimaksu, jest subkontynentalna postać grądu, Tilio cordate-Carpinetum
betuli Tracz. 1962. Wyróżnia się ona zwykle od zastępujących ją
w Polsce Zachodniej zespołów Galio sylvatici-Carpinetum betuli Oberd. 1957