PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

Torfowisko Čepkeliai 435
ry batymetryczne jezior i badania geologiczno-geomorfologiczne pozwoliły wysunąć
autorom tezę o glacjalnym pochodzeniu jezior i bytności na tym obszarze
(108–125 m n.p.m.) bałtyckiego lodowca (PRUSZYŃSKI i RÜHLE 1933).
Już wcześniej, bo w 1927 roku, RYDZEWSKI widzi tutaj osady zastoiska związane
z nasuwającym się lodowcem. Informacje o geologii i rzeźbie tego obszaru
podał również w 1934 roku ZABORSKI, koncentrując się na śladach ostatniego zlodowacenia
i wydm. Granice zasięgu ostatniego zlodowacenia w tym rejonie, od
Grodna do Wilna, wyznaczył HALICKI (1934). Po drugiej wojnie światowej teren
pradolinnej, południowo-wschodniej równiny piaszczystej badali geomorfolodzy
litewscy – BASALYKAS (1955) i VAITEKUNAS (1967). W Polsce monografi ę rzeźby
dorzecza Mereczanki przygotował w swej pracy doktorskiej KMITA (1969).
W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wiele dyskusji wywołały badania
pogrzebanych pod piaskami osadów torfowych doliny Uły (Zervinos). Początkowo
mylnie wiązano torfy z interstadiałem uławskim przed fazą pomorską
ostatniego zlodowacenia, później szczegółowe badania 14 C wykazały, że torfy
odkładały się w allerødzie (SEIBUTIS 1974).
Pierwsze prace wyłącznie na temat torfowiska opublikowano w połowie lat
siedemdziesiątych (KAZLAUSKAS i in. 1973; KLIMAVIČIENĖ 1974; Čepkeliai raisto…
1974; SAVUKYNIENĖ 1976). Torfowisko było badane szczegółowo przez
ekspedycje w latach 1973–1975 z inicjatywy Instytutu Geografi i Litewskiej Akademii
Nauk. Materiały zostały opublikowane w obszernych monografi ach przez
12 autorów (BEKONIS i in. 1977; KUNSKAS 1976, 1977).
Charakterystyka torfowiska
Torfowisko Čepkeliai ma nieregularny kształt wydłużony w kierunku SW-NE.
Dłuższa oś osiąga 14 km, a krótsza w najszerszym miejscu przekracza 7 km.
Powierzchnia torfowiska wynosi 5858 ha. Ponadto na drugim brzegu rzeki Katry,
po białoruskiej stronie, znajduje się około 10 000 ha mokradeł porośniętych
głównie przez bagienne lasy, które silnie osuszono w latach 1964–1974. Po
stronie litewskiej dominują torfowiska wysokie. Torfowiska przejściowe i niskie
skupiają się głównie w części południowo-wschodniej, wzdłuż Katry (ryc. 2).
Torfowisko powstało na skutek zarastania płytkich zbiorników pozostałych
w obniżeniach dna kopalnego, przylodowcowego jeziora, po odpłynięciu wód
glacjolakustralnych. Przy ogólnym nachyleniu z północy na południe powierzchnia
torfowiska jest nieznacznie wypukła, a pod największą wypukłością dno mineralne
leży najniżej. Przeciętna wysokość powierzchni torfowiska wynosi 132
m n.p.m.. Najwyższe miejsce – 134 m n.p.m. znajduje się w centrum torfowiska,
a najniższe – 128 m n.p.m. nad Katrą (ryc. 3). Ponad powierzchnię torfowiska
wystaje ponad 80 wierzchołków wydm. Są to wydłużone piaszczyste wyspy wysokości
1–2 m, zwane lokalnie „grandai”.