PDF do pobrania - LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego

262 Dan WOŁKOWYCKI, Piotr BANASZUK
kę z murawami na wydmach, wrzosowiskami, a także z tzw. psiarami. Nad Nereślą
występują jedne z największych, a z pewnością najbogatsze gatunkowo płaty
muraw bliźniczkowych, znane w północno-wschodniej Polsce. Rosną tu m.in.:
centuria nadobna Centaurium pulchellum, goryczuszka błotna Gentianella uliginosa,
ostrożeń bezłodygowy Cirsium acaule, podejźrzon rutolistny Botrychium
multifi dum i turzyca Oedera Carex viridula (WOŁKOWYCKI i PAWLIKOWSKI 2008).
Nierzadko, zarówno w wyniesionych partiach dna, jak i na zboczach doliny,
spotykane są murawy kserotermiczne. Zbiorowiska te, ze względu na suboptymalne
warunki klimatyczne, występują tu jednak w postaci zubożałej. Murawy
tego typu mają wyraźnie antropogeniczny charakter, a czynnikiem powodującym
ich powstanie i stabilizację jest ekstensywny wypas, który do dziś jest dominującym
sposobem użytkowania gruntów na znacznych odcinkach Doliny Dolnej
Narwi (ilustr. 48). Szczególnie bogate fl orystycznie płaty muraw kserotermicznych
występują na zboczach doliny na odcinku przełomowym między Pniewem
i Łomżą oraz poniżej Nowogrodu, a także na skarpach ziemnych umocnień carskich
fortów w Piątnicy. W ich składzie gatunkowym występują m.in.: czyściec
trwały Stachys recta, goryczka krzyżowa Gentiana cruciata (ilustr. 49), goździk
kartuzek Dianthus carthusianorum, ostrożeń zwisły Carduus nutans, pięciornik
skalny, turzyca wczesna Carex praecox, tymotka Boehmera Phleum phleoides,
wiązówka bulwkowata Filipendula vulgaris, zawilec wielkokwiatowy Anemone
sylvestris i żebrzyca roczna Seseli annuum. Szczególnie duże populacje w dolinie
Narwi tworzą: goździk kartuzek, turzyca wczesna i wiązówka bulwkowata,
które zwłaszcza poniżej Nowogrodu pojawiają się masowo. Dawniej na nasłonecznionych
zboczach doliny Narwi rósł także starzec pomarańczowy Senecio
aurantiacus (WAGA 1847−1848).
Specyfi czną szatą roślinną wyróżniają się ustabilizowane, piaszczyste wyniesienia,
tzw. grądziki, na których gdzieniegdzie zachowały się pozostałości
widnych lasów liściastych z dębem, lipą i grabem w drzewostanie. Wierzchowiny
tego typu drobnopowierzchniowych pagórków stanowią niemal autonomiczne
siedliska, zasilane głównie przez opady i mgły. Jedynie ich podnóża nawadniają
także wody podsiąkające z przyległych torfowisk niskich. Ze względu
na bardzo duży kontrast siedlisk w stosunku do krajobrazowego tła tworzonego
przez mokradła oraz wzajemną izolację przestrzenną „grądziki” w dolinie
Narwi mają charakter wysp środowiskowych (ryc. 1). Ogranicza to możliwości
ich kolonizacji i w istotny sposób kształtuje różnorodność ich fl ory. Szczególnie
interesującym zestawem gatunków cechują się strefy przejścia między siedliskami
mineralnymi wyniesień a torfowiskami, gdzie można spotkać m.in. goździka
pysznego Dianthus superbus, goryczkę wąskolistną Gentiana pneumonanthe,
kosaćca syberyjskiego Iris sibirica, mieczyka dachówkowatego Gladiolus imbricatus,
a także pszeńca grzebieniastego Melampyrum cristatum, zbyt pochop-