UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

koji nastoje da ne redukuju ili unište istočnjačku formu, već da ostvare izvesnu
hibridizaciju, tako da je u njihovim predstavama uvek vidljivo precizno ukrštanje
kultura ili izvođačkih formi, a da izvođenje ipak opstane kao odvojena i kompletna
kreacija. Pa ipak, i taj model tzv. »srećnog« interkulturalizma je podložan kritici, jer se
u ovom odnosu međukulturalne saradnje svejedno nameće pitanje kulturalnog
kolonijalizma, zato što oblici koji se najčešće pozajmljuju dolaze iz zemalja trećeg
sveta. Čak i u ovim slučajevima, interkulturalno pozorište prestaje da biva direktno u
službi političke borbe, gubeći svoju militantnu osobinu, povezanu s potragom za
nacionalnim identitetom koja je još uvek snažna u mnogim zemljama. Kao argument za
ovu tvrdnju moguć primer bila bi predstava Pitera Bruka Pleme Ik (1975) koja se
bazirala na antropološkoj studiji Kolina Turnbula, Planinski ljudi (The Mountain
People), o umirućem plemenu iz Ugande. Ova predstava je izazvala veliki broj kritika,
iako je njena namera bila da što je verodostojnije moguće predstavi sudbinu
marginalizovanih, raseljenih ljudi među kojima glad uništava sve odnose i osećanja.
Brukova internacionalna trupa je pokušala da napravi gotovo naturalističku
rekonstrukciju života plemena Ik (tokom proba glumci su se uživljavali u način života
ovog plemena proučavajući fotografije iz knjige u vidu stotine improvizacija u trajanju
od 30 do 40 sekundi). S druge strane, glumci nisu pokušavali da oponašaju Afrikance.
Naprotiv, upravo je njihova »zapadna« odeća trebalo da asocira na ravnodušnost
zapadnog sveta, ali i na potencijalnu opasnost koja može i taj svet dovesti do slične
moralne degradacije. Glumci su takođe izgovarali neku vrstu besmislenih rečenica i
reči (jezik je bio varijacija na izmišljeni jezik koji je engleski pesnik Ted Hjuz /Hughes/
izmislio za raniju Brukovu predstavu, Orgast iz 1971. godine). Niti je predstava bila
bazirana na klasičnoj dramaturgiji, već je predstavljala vinjete iz svakodnevnog života
plemena. Samo, povremeno bi se neko od glumaca izdvajao u ulozi naratora, odnosno
čitani su delovi Turnbulove knjige. U predstavu je bio uključen i lik Kolina Turnbula s
kamerom, koji je potencirao distancu i ravnodušnost kojim zapadni ljudi posmatraju
tuđu nesreću. 324 Mada je zamišljena kao oštra kritika kolonijalizma, i bila svedena na
čistu fizičku komunikaciju, u kojoj je izvođenje bilo precizno povezano sa redukcijom
ljudske prirode na njen minimum, predstava je doživljena kao naivna rusoovska
nostalgija za divljinom.
Za ovakvu vrstu izvođenja, Patris Pavis sugeriše upotrebu pojma transkulturalizma koji
prevazilazi određene kulture u ime univerzalnosti ljudske situacije. Pripadnici ovog
pravca u umetnosti, zaokupljeni su posebnostima i tradicijama samo kako bi došli do
onoga što je zajedničko za sve kulture i što se ne može redukovati na samo jednu,
specifičnu kulturu. Upravo je to ono što je najviše interesuje samog Pitera Bruka u
njegovom radu na »kulturnim vezama« koji povezuju sve ljude na najdubljem nivou
njihove civilizacije, izvan i iznad etnoloških i individualnih razlika. On smatra da je to
cit., 2002, str. 68-69; kao i Salman Rushdie, »Outside of the Whale,« u Imaginary Homelands:
Essays and Criticism 1981-1991, London: Viking/ Granta, 1991, str. 92-101.)
324 Navodno, prema tvrdnji Pitera Bruka, Turnbul koji je dugo živeo s plemenom Ik, prošao je
sve faze od saosećanja do besa i gađenja zbog njihove nehumanosti. Međutim, kad je nekoliko
godina kasnije video Brukovu predstavu, bio je sasvim potresen ne samo zbog toga što je
ponovo proživeo svoje iskustvo, već zato što ih je sagledao na drugačiji način. Ponovo mu se
vratilo saosećanje, odnosno ono što Bruk naziva »razumevanjem kroz identifikaciju« koje je
moguće postići upravo u pozorištu. »...as he watched (Colin Turnbull), found himself
transported out of his trained professional stance of observer into something anthropologically
suspect, but so normal in the theatre – understanding through identification«, Peter Brook, The
Shifting Point: Theatre, Film, Opera, 1946-1987, New York: Harper and Row Publishers, 1987,
str. 137.
114