UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

dovoditi do artikulisanog govora umesto da je prenebegava kvazi-nadkulturalnom,
autonomno-umetničkom pozicijom.
Jedan od osnovnih prigovora upućenih ovakvim performans praksama jeste da ih često
karakteriše nedostatak ili nedovoljno razvijena samorefleksija. 260 Ovako zasnovanu
kritiku razvija Filip Zarili. 261 Osnova Zarilijeve kritike nedostatka (samo)refleksivnosti
u Barbinoj verziji pozorišne antropologije, odnosno interkulturalnim predstavama
kakva je Katakali Kralj Lir (a naročito Mahabharata), najupečatljivije je iskazana u
samim naslovima njegovih tekstova: Za koga? ...je nevidljivo – nevidljivo?, ...kralj –
kralj? Pozicija se mora eksplicirati, jer produkcija proizvodi i implicira svoju idealnu
recepciju. Drugim rečima, Zarili upozorava da nema po sebi datih univerzalnih principa
kulture. Stoga je autorefleksija u ovakvoj vrsti radova naročito važna kako bi se
ekspliciralo implicitno prisustvo prećutnih, ideološki determinisanih paradigmi
određenog kulturnog identiteta (ovde, Zapadnog). U tom smislu, on naglašava: »Činiti
naše pisanje ili praksu refleksivnijom znači slušati implicitnu ideologiju u našem
načinu govora«. 262 Taj Zarilijev zahtev je karakterističan za savremene teoretizacije
performansa iz studija kulture. Kritikujući oslanjanje na samodovoljne umetničke
principe, te teoretizacije traže od umetnosti da se fokusira na društveno-političke
aspekte umetničke prakse, pa tek u tom okviru ispituju i svoje umetničke koncepte i
procedure. 263 Tako, kada bi se Zarilijev zahtev za ideološkom samorefleksijom
rigorozno sproveo kroz umetnički rad, on bi najasnije pokazao transkulturalnu
strukturu današnjih društava u kojoj je svaki kulturni identitet u osnovi trasverzalnokulturalni
ideološki proizvod.
Sumiranje osnovog gesta studija kulture kao studija performansa
Na kraju – zarad budućih teoretizacija u ovom ključu – sumiraću metodološku logiku
teoretizacija performansa sa aspekta studija performansa. Teoretizacije performansa iz
studija kulture nisu usmerene na imanentne probleme sveta umetnosti, već su usmerene
na probleme aktiviranja mikro-politika i njihovih sistema prikazivanja i odazivanja
kroz performans praksu. One se pojavljuju na mestu očekivanja umetničkog izraza –
tradicionalno posmatranog kao autonomno-umetnički problem – i izmeštaju ga u
otvoreno, nezaštićeno aurom, polje kulture. U njemu, performans gubi transcendentnost
u odnosu na društvenu i kulturalnu realnost i postaje njihova unutrašnja interventna
praksa, bilo da se programski orjentiše kao umetnost bilo kao kultura.
260 Vid. »Materijalističko čitanje pozorišne antropologije« (rasprave); i Aldo Milohnić, »Pamflet
o energiji u kazalištu; pet fragmenata za svaku buduću kazališnu energetiku«, Frakcija, br. 19,
2001
261 Phillip Zarrilli, »For Whom Is the ‘Invisible’ Not Visible?«, TDR, no. 1, 1988, str. 95-105;
»Zarrilli Responds«, TDR, vol. 32, no. 3, 1988; i »For Whom Is the King a King? Issues of
Intercultural Production, Perception, and Reception in a Kathakali King Lear, Critical Theory
and Performance, op. cit., str. 16-41
262 Phillip Zarrilli, »For Whom Is the ‘Invisible’ Not Visible?«, str. 104
263 Vid. i Aldo Milohnić, »The Body, Theory and Ideology in the Discourse of Theatre
Anthropology«, FAma, br. 1, 2001; i Daryl Chin, »Interkulturalnost, postmodernizam,
pluralnost«, »Interkulturalnost na primjeru kazališta« (temat), Treći program hrvatskog radija,
str. 109-115
95