UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

sajberformansa, kao i za šire rasvetljavanje efekata uvođenja digitalnih tehnologija u
tradicionalne umetničke discipline. Ti aspekti su: generalna promena društvenog
statusa i recepcije umetničkog dela, koje gubi ekskluzivnost neponovljivosti i ukida
socijalnu situaciju za publiku nudeći se brojnom, često sasvim razdvojenom
gledateljstvu; i efekti intervencija visokih tehnologija u živu izvedbu i suočenja
koncepcija živog prisustva, doslovnosti, spontaniteta, originala itd. sa koncepcijama
posredovanosti, razlučenosti, materijalnosti kulture, arbitrarne označiteljske prakse itd.
Kontekstualizacija sajberformansa u savremenom svetu umetnosti se može izvesti
preko njegovih uzglobljenosti u nekoliko aktuelnih umetničkih paradigmi:
Umetnost u doba kulture. Sajberformans se uspostavlja kao jedna od praksi umetnosti u
doba kulture. To pre svega znači da ga ne treba shvatati kao ekskluzivni i autonomni
umetnički komad koji niotkuda stvara umetnički genije, već kao umetnički rad koji
nastaje u gustoj mreži okružujućih tekstova društva i kulture, koji od te mreže nije
izuzet već nastajući usred nje biva njom određen ali i za nju određujući. Koncepcija
umetnosti u doba kulture je sistemski pokrenuta 1970ih i 80ih godina u okviru
postmoderne kulture i umetnosti postmodernizma. Naročito je razvijana od 90ih godina
zajedno sa ekspanzijom i omasovljenjem novih medija kao nova, globalno dominantna
koncepcija umetnosti. Njen neposredni teorijski okvir su studije kulture, angažovane
mikrointervencijama u masovnu i popularnu kulturu i svakodnevni život. Umetnost u
doba kulture se, u osnovi, zasniva na destabilizaciji modernističkih granica visoke i
popularne umetnosti, umetnosti i svakodnevnog života, kao i različitih umetničkih
disciplina zasnovanih na esencijalnim ontološkim posebnostima. Tako koncipirana, ona
umetničkom radu oduzima benjaminovsku auru jedinstvenog originala pretvarajući ga
u artefakt kulture, a umetnosti modernističku društvenu autonomiju pretvarajući je u
društvenokulturalnu praksu i formu života. Kao praksa umetnosti u doba kulture,
sajberformans suočava svoj sociokulturni i umetnički kontekst sa nizom, često
kritičkih, pitanja i problema. Jedan od najznačajnijih je promena vizure prema
mehanizmima formiranja i (re)interpretiranja lokalnih i globalnih kulturnih tradicija,
kojima se – otvaranjem nepregledne hipertekstualne arhive – ne ostavlja bezbednost i
nevinost pozitivnog taloženja znanja, vrednosti i fenomena. Za instituciju umetnosti,
sajberformans teatar postavlja pitanja odnosa tradicionalnih i savremenih umetničkih
koncepcija koje preispituju jedne druge, pa se, recimo, u svetu izvođačkih umetnosti,
nekad dominantna koncepcija doslovnog scenskog prisustva konfrontira sa medijskom
slikom koja tu doslovnost uvek posreduje i odlaže. Ali, ekranska slika postaje i ono što
raniju koncepciju gotovo osporava, ukazujući da među njima i nema prave
konfrontacije, jer je i sama doslovna prisutnost reprezentacija koja cenzuriše svoju
posredničku regulatorsku proceduru. Sem toga, sajberformans ispituje statuse visoke
umetnosti u doba mas medija, ukazujući na procese demokratizacije umetnosti, nove
kriterijume, statuse umetničkog dela i pozicije umetnika.
Istraživačka umetnost. Sajberformans se može pozicionirati prema onoj liniji umetnosti
20. veka koju je Đulio Karlo Argan (Giulio Carlo Argan) nazvao istraživačka
umetnost. 400 Ako se umetničko istraživanje odnosi na »sposobnost koja se priznaje
umjetnosti da postavlja i rješava izvesne probleme ili da se sama postavi pred
umjetnika kao problem koji treba riješiti«, 401 znači da umetnost kao istraživanje
400 Vid. Giulio Carlo Argan, »Umjetnost kao istraživanje«, u Studije o modernoj umetnosti, prir.
Ješa Denegri, Nolit, Beograd, 1982, str. 153-161.
401 Ibid, str. 153.
137