UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

EPISTEMOLOŠKA ISTORIJSKA MAPA
STUDIJA PERFORMANSA
Ana Vujanović
I Provizorna epistemološka genealogija studija performansa
Studije performansa/izvođenja (eng. performance studies), kao i pojmovi performansa
(eng. performance), izvođenja (eng. performing) i izvođačkih umetnosti (eng.
performing arts) se u oblasti umetnosti i kulture u savremenim značenjima pojavljuju
1960ih i 1970ih godina. Međutim, načini njihove artikulacije i istraživanja znatno su se
promenili od tada do sad. Te promene, na epistemološkom nivou, mogu se uzeti i kao
simptom bazičnih tendencija i borbi koje se poslednjih decenija dešavaju na čitavom
polju humanistike, teorija umetnosti, umetnosti i kulture.
Studije performansa/izvođenja su 1960ih i 70ih godina uvedene i početno razrađivane u
severnoameričkom kontekstu 42 , u čemu je najznačajniju ulogu odigrao teoretičar teatra
i performansa Ričard Šekner. Njegova tvrdnja je da je temelje ovoj oblasti skicirao
sredinom 1960ih, kada je u eseju Pristupi teoriji/kritici (Approaches to
Theory/Criticism) iz 1966. formulisao studije »izvedbenih aktivnosti čoveka« (the
performance activities of man) 43 . Prvu knjigu koja se može smatrati sistematizacijom
studija performansa, ali i originalnom teorijom u toj oblasti, takođe je napisao Šekner –
Teorija performansa (Performance Theory) iz 1977. Za ove početke, značajno je da je
u njujorškom teatarskom krugu (odnosno oko Šeknera), postojala izrazita težnja da se
odbaci vladajuća agenda dramskog teatra u korist novih veza sa istorijskom
avangardom i off off Brodvej teatrom, koje su realizovale neoavangardne teatarske i
umetničke skupine.
Od sredine 1970ih godina, studije performansa temeljno određuje saradnja teatrologije
i antropologije/sociologije, a pre svega kolaborativni rad Šeknera i Viktora Tarnera od
1977. Osnova te saradnje su težnje Ričarda Šeknera, Filipa Zarilija (Phillip Zarrilli),
Majkla Kirbija i dr. da se istraživanja, ali i praktični dometi teatra prošire na čitavo
područje umetnosti, kulture i društva, kao i Tarnerova težnja da ritualizovani društveni
život prouči primenom teatarskih formi. Tarnerov rad u tome nije bio usamljen slučaj,
te su studijama performansa značajno doprinele i sociološko-antropološki radovi Gerca
i Gofmana. Ono što u epistemološkom smislu obeležava taj period studija performansa
jeste programska interdisciplinarnost, koja se zasnivala na formalnoj razmeni naučnih
metoda i metaforičkoj razmeni naučnih objekata između teatrologije i socijalne
antropologije. U skladu sa tim, postalo je naučno moguće, a ubrzo i akademski
42 Vid. o tome i Jon McKenzie, Perform or Else: from discipline to performance, Routledge,
London-New York, 2001, Introduction, 0. Challenges, str. 1-27, naročito vid. istoriju ovih
pojmova u ibid., Part I, 1.
43 Prema Richard Schechner, Performance Studies, op. cit., str. 10
19