UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

U nekim slučajevima – kao što je umetnost kao teorijska praksa – teorija u izvođačkim
umetnostima taj performativni aspekt teorije izvodi i do krajnje moguće instance, pa se
sama umetnička scena pojavljuje kao poprište teorijskog rada. Primeri za to su u svetu
izvođačkih umetnosti ređi, i u odnosu na prethodnu proceduru, ali i u odnosu na
analognu proceduru u svetu vizuelnih umetnosti (gde naročito od konceptualne
umetnosti takav rad postaje uobičajen) i u svetu književnosti (gde se on može smatrati
jednom od paradigmi). Ipak, i u aktuelnom svetu izvođačkih umetnosti se realizuju
takvi potezi teorijske prakse, pa je ova procedura nezaobilazna i konstitutivna za
dramske komade Siksu, Aker i Alena Badijua (Alan Badiou). 142 Donekle je prisutna i u
teatarskim režijama Ariane Mnuškine (Arianna Mnouschkina) u Le théâtre du soleil –
kada radi sa dramama Elen Siksu – i režijama Ričarda Foremana – kada radi sa
dramama ili dramatizovanom prozom Keti Aker. 143 Takođe, ovakva teorijska praksa je
konstitutivna i za mnoge radove iz oblasti internet teatar i sajberformansa, u kojima se
na ekransku scenu ili scenu koja konfrontira živo izvođenje sa ekranskom slikom
izvode brojne savremene teorijske teze i problemi, od označiteljskih praksi kulture do
problema medijskih posredovanja i reprezentacija telâ i društvenih identiteta. Recimo,
jedna od prvih internet predstava Desktop theatera (The Society of the Spectacle) se
direktno zasniva na radu sa deborovskom problematikom društva spektakla, kao
tekstom teorije prevedenim na umetnički diskurs internet teatra. 144 Kao jedan od
eksplicitnih primera, realizuje se i performerski rad Orlan. 145 U njenim se
performansima tekstovi teorijske psihoanalize koji se bave identitetskim
problematikama koriste dvostruko: i kao doslovan verbalni tekstualni materijal
performansa (autorka tokom performansa čita tekstove) i kao procedura performansa
preuzeta iz teorije i prevedena u umetnički diskurs (sprovodi se hiruškim zahvatima na
licu autorke, koji iz performansa u performans transformišu njeno lice prema
standardima ženske lepote zapadne istorije umetnosti). U očiglednom vidu, potez
izvođenja performativnosti teorije u umetnosti u umetničkom radu do krajnje moguće
instance je prisutan u savremenom konceptualnom plesu, koji se gotovo u celini može
smatrati poprištem javnog i živog teorijskog rada umetničkim diskursom plesa. 146 U
tom okviru se naročito ističe teorijski precizno artikulisan plesni rad Žeroma Bela.
142 Vid. http://sun3.lib.uci.edu/~scctr/Wellek/cixous/index.html; Hélène Cixous, »Hors Cadre
Interview«, u Mimesis, Masochism, & Mime, op. cit., str. 29-39; Julia Dobson, Helene Cixous
and the Theatre – The Scene of Writing, Peter Lang, Oxford, 2002; Hélène Cixous, The Hélène
Cixous Reader, prir. Susan Sellers Routledge, London-New York, 2000; Sanja Milutinović
Bojanić i Hélène Cixous, »Dora je među nama…« (razgovor), TkH, br. 5, 2003; Kathy Acker,
Bodies of Work – Essays, Serpent’s Tail, London, 1997.
143 Vid. www.theatre-du-soleil.fr; i The Theatre of Images (Foreman, Wilson, Breuer), prir.
Bonnie Marranca, The John Hopkins University Press, Baltimore, 1996; www.ontological.com;
Nick Kaye, »Richard Foreman« – intervju (1990), u Art into Theatre; performance interviews
and documents, ur. Nick Kaye, Harwood Academic Publishers, Amsterdam, 1996, str. 103-115
144 Vid. www.desktoptheater.org
145 Vid. www.orlan.net; i Kate Ince, Orlan – Millennial Female, Berg, Oxford, 2000.
146 Bojana Cvejić sugeriše prisustvo teoretizacije u ovim radovima koji »obećavaju obrt od
prakse ka teoriji plesa, odnosno, inscenaciju teorije u plesu, spektakularnu ili eksperimentalnu,
ali koja se u institucionalnom okviru, prema publici, intelektualnoj ili neupućenoj, materijalizuje
kao performativni promašaj«, a dalje primećuje da »nije nužno poznavati prekrižene ‘izvore’ ili
reference Rolanda Barthesa i Gillesa Deleuzea, na primer, da bi se spoznao materijalni efekat
ovih radova u zapadnoevropskoj kulturi – ispražnjenje fikcionalne kategorije ‘umetničkosti’
plesa radi plesa [...] Prazno, kao što se ples otvara kao otvoreni koncept, prazno koje, ipak,
iritira, jer ne nudi višak za pogled subjekta da se pronađe gubeći se u onom što mu izmiče.
Prazno, koje tek onda može i da ponudi mogućnosti, ako mogućnosti odlaze preko znanja o
tome ‘šta je ples’«, Bojana Cvejić, »Arhivi savremenog plesa«, TkH, br. 4, 2002, str. 92
55