UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

liminoidnih načina predstavljanja. U stvarnosti se oni prožimaju, mada kod Grotovskog
preovladava prvi, a u popularnim oblicima, drugi. Prema Šekneru, pozorište se uvek
pojavljuje kao mesto u kome se prepliću ritual i zabava. Autori poput njega, Brehta,
Poleša i Šlingenzifa (Christof Schlingensief) nijednom nisu zaboravili da je zabava kao
liminodni oblik bitan deo izvođenja, a samim tim i pozorišta, i da predstavlja određen
vid slobode, jer nju duboko prožima moć igre, a igra nosi potencijal demokratizacije.
Ona takođe omogućava gledaocu da sve što vidi shvati na konjuktivan kao da način.
Bilo kakvo izvođenje, od rituala, preko pozorišta i umetnosti performansa, do
popularnih oblika zabave, obraća se osnovnim ljudskim porivima da se poduči i da se
zabavi; da se predstave određena značenja i da se preoblikuje vreme; da se prikaže
simbolično ponašanje koje aktualizuje »tamo-i-tada« kao »ovde-i-sada«; da se bude u
transu ili da se bude svestan; da se radnja nameni grupi izabranih koji razumeju jezik
izvođenja ili da se igra za najveće moguće gledalište, kao u velikim ambijentalnim
predstavama. Jedina razlika koja postoji je razlika u intenzitetu predstave, kao i u
transformaciji bića i svesti, ne samo izvođača, već i gledalaca, tokom njenog izvođenja. 121
IX Društvena drama
Prema Viktoru Tarneru, ljudska bića se uče kroz iskustvo, iako bolno, a najdublje
iskustvo se stiče kroz dramu i to ne samo kroz društvenu ili pozorišnu dramu (ili
njihove ekvivalente), već kroz kružni i promenljivi proces njihovog uzajamnog uticaja i
stalne promene. Tarner sugeriše da su svi žanrovi kulturnih izvođenja, od plemenskih
obreda do televizijskih žanrova, potencijalno prisutni u obnovi, odnosno onome što on
određuje kao finalnu fazu opšte društvene drame. Prva faza u društvenoj drami javlja se
kada dolazi do rušenja ili kršenja jedne ili više društvenih normi u naizgled čvrsto
organizovanoj zajednici. Ta faza se naziva lom i može se odnositi na vidove građanske
neposlušnosti (nepriznavanje izbornih rezultata, neslaganje s nekim zakonom, itd.).
Posle loma, nastaje druga faza ili kriza u kojoj ljudi zauzimaju strane, podupirući ili
prekršitelja pravila ili cilj njegovog čina. Stvaraju se stranke, koalicije, tajna udruženja,
izmenjuju se oštre reči, a može doći i do upotrebe nasilja. Ponekad se protivnici
ujedinjuju, a saveznici razilaze. Tarner smatra da je sukob zarazan, jer se preko njega
oživljava netrpeljivost i otvaraju stare rane (kao na primer tokom ratova u bivšoj
Jugoslaviji). Ovo se dešava, jer nijedna društvena drama ne može nikada konačno da se
završi – uslovi njenog okončanja obično su uzroci novih drama. U slučaju da je
integritet zajednice već toliko ugrožen, tada država koja je odgovorna za njen opstanak
i strukturalni oblik tog opstanka, nastoji da spreči krizu, posle koje nastaje ili potpuni
raskol, primirje ili obnova. Zastupnici obnove mogu biti predsednici država i vlada,
sveštenici, sudije, šamani, poglavice, itd., dakle obično predstavnici zakonitosti,
poštovanja određenih pravila, merila i načela. U slučaju da njihova sredstva obnove
kojima raspolažu: parlament, sudovi, vojska, policija, pa čak proročanske kletve ili
magijski obredi zakažu, odgovor na krizu može da ponudi grupa koja želi da promeni
ili restruktuira društveni poredak ili reformom ili revolucijom, a ponekad i građanskim
ratom. Veličina i složenost sukoba zavisi od veličine grupe, kao i od ekonomske i
društvene podele rada, političkog ustrojstva, itd. 122
U predindustrijskim društvima, međutim, sve faze: lom, kriza, uspostavljanje mira
izmirenjem ili obostranim prihvatanjem raskola, obično idu svojim tokom, tako da
121 Ritual, Play and Performance, prir. R.Schechner, M. Schuzman, New York: Seabury, 1976.
122 Radi šireg objašnjenja vid. Victor Turner, op. cit.
46