UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

Sajberformans (eng. cyberformance, kovanica nastala od cyber + performance) je
pojam koji je koncipirala sajberumetnica i teoretičarka Helen Verlej Džejmison, a
odnosi se na digitalni performans koja se izvodi u virtuelnom prostoru interneta, tj. onlajn
okruženju. Materijalna scena na kojoj se realizuje je kompjuterski ekran sa
dizajniranim 2- ili 3-dimenzionalnim scenografijama (koje se mogu sastojati od
emitovanih web-cam snimaka ili direktnih prenosa, crteža, fotografija, animinaranih
ambijenata itd), zvukom, muzikom, govorom, tekstovima i avatarima. Neki autori
razvijaju sopstveni interfejs, ali u mnogim sajberformansima se koriste već razvijeni
programi (uglavnom slobodni), kao što su Palace i Up-Stage. Oni obezbeđuju osnovni
skelet interfejsa, a ponuđene mogućnosti i alati se koriste za izradu različitih
performansa (dizajniranjem scena i avatara, izborom boje glasa, uvođenjem teksta i
njegovom obradom, regulisanjem učešća publike itd).
Interaktivni sajberformans je vrsta sajberformansa koji se zasniva na improvizaciji u
realnom vremenu i strukturira kao ‘otvoreno delo’ (materijalno u Ekovom (Umberto
Eco) smislu ili značenjski u smislu poststrukturalističkih teorija teksta). U njemu,
publika nije samo pasivni posmatrač izvedbe, već može i direktno učestvovati u
izvođenju (uključivanjem u razgovor ili ispisivanjem teksta tekuće izvedbe,
pojavljivanjem na virtuelnoj sceni, glasanjima, komentarima i sl) i time određivati ili u
izvesnoj meri uticati na tok, pojavnost i značenje performansa.
Avatari su slike-figure (tzv. ‘ikonice’) na kompjuterskom ekranu koje su izvođači
sajberformansa. Avatari kao izvođači sajberformansa mogu biti animirane figure ljudi,
životinja, mitskih likova, materijalni predmeti, simboli itd, ali i fotografije ili snimci
živih performera ili robota, kao i brojne kombinacije ovih mogućnosti. Prema
staroindijskom značenju, termin ‘avatar’ označava otelovljenje božanskog ili
slobodnog duha u zemaljskom telu, što je i danas prisutno u jednoj verziji tumačenja
performerskog statusa avatara. Statusno određenje avatara nije jedinstveno, pa se po
jednom stavu smatraju za ekranske zastupnike izvođača, a prema drugom za same
izvođače. Dilema je utemeljena u modernoj Zapadnoj epistemologiji, posebno
dekartovskom dualizmu duh/telo i humanističkoj zamisli aktivnog samosvesnog
subjekta. Problem određenja avatarskog subjektiviteta je dalekosežan i ima ozbiljne
društvenoideološke implikacije, jer je povezan sa koncepcijom odnosa individue i
subjekta. 377 Osporavanjem statusa izvođača, avatarima se prikriva ili osporava rascep
subjekta i individue, a nasuprot tome, proizvođenje nesamosvesnih ekranskih sličica u
status nekada rezervisan za suverenog ljudskog aktera temeljno problematizuje čitav
humanistički projekt subjekta.
Sajberumetnik/ca je pozno-postmoderni umetnički status-funkcija koji/a se pojavljuje
nakon ‘smrti’ Autora (Bart, Fuko) i nasuprot tradicionalnomodernističkom statusufunkciji
Umetnika-genija koji kreira ex nihillo. Sajberumetnik/ca nije zaštićen/a
granicama autonomnog sveta umetnosti, već funkcioniše kao kulturalni radnik/ca,
‘umetnik/ca-operater/ka’ koji/a kombinuje tekstove iz arhive globalne kulture
(umetnička dela, elemente pop kulture, istoriju, reciklirane masmedijske sadržaje,
dramske, političke, teorijske tekstove, privatne zapise itd) u umetničko delo kao
pojedinačan, mada umrežen, označiteljski stroj. Sajbergrupe su grupe umetnika,
teoretičara, programera, dizajnera i tehničara okupljene za jedan projekat ili duži
zajednički rad. Zahvaljujući mogućnostima interneta i WWW, članovi tih grupa se
377 Vid. o telu/identitetu u ovom kontekstu Bojana Kunst, »Simptomi tehno tela«, TkH, br. 3,
2002, str. 52-60; i Sherry Turke, Life on the Screen; Identitity in the Age of Internet, A
Touchstone Book, 1997.
133