UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

Ipak, takvo izvođenje se približava i za učesnike i posmatrače doživljaju totalnog
pozorišta, jer se kroz ovakvo izvođenje ostvaruje neka vrsta zajedništva i spiritualnog
doživljaja, posle čega učesnici i gledaoci bivaju »očišćeni« i ritualno obnovljeni. U
mnogim kulturama, u kojima su rituali vezani za isceljenje, postoje posebni izvođači –
šamani koji leče, teraju neprijatelje, gledaju u budućnost, mire, olakšavaju porođaje,
itd. Pojedini teoretičari smatraju da je izvođenje šamana blisko pozorišnom izvođenju,
jer su šamani specijalizovani izvođači i naratori, koji tokom svog izvođenja
pripovedaju, pevaju, igraju, upotrebljavaju rekvizite, kostime i maske koje im
omogućavaju transformaciju, kao i da, do određene mere, »zabave« učesnike. 116 U
mnogo detalja, šamani su slični pozorišnim glumcima. U jednoj predstavi, šaman može
da predstavi nekoliko likova koji su ponekad u konfliktu između sebe. Iako su
tradicionalni i kodifikovani, šamanski narativi se najčešće okreću oko borbe između
života i smrti, između zlih sila i pojedinaca ili čitavih zajednica. Mesto borbe takođe
može biti telo bolesnika koji je obično pasivan, nekad nesvestan. Dobar šaman će
nastojati da sve više i više uvede gledaoce u svoju predstavu, koja je istovremeno neka
vrsta veze sa višim silama i totalno pozorište.
Nadovezujući se na rad belgijskog antropologa Van Genepa, Tarner ovakve predstave u
ritualima prelaza iz jednog društvenog stanja ili statusa naziva liminalnim. To je
granični period, između jednog konteksta značenja i delovanja, i drugog, kad neko više
nije ono što je bio, a još nije postao nešto drugo. U ovom liminalnom periodu
karakteristična je pojava dvosmislenosti i nepostojanja značenja, kao i pojava
liminalnih likova koji predstavljaju ambivalentnost i nekonzistentnost. Ovakve
predstave su gotovo nemoguće u razvijenim, zapadnim, postindustrijskim društvima, u
kojima se pojavljuju liminoidni oblici koji su dela pojedinačnog, a ne kolektivnog
nadahnuća i koja su najčešće kritična prema postojećem poretku ili društvu. Prema
Viktoru Tarneru, u ovim društvima u kojima je sfera dokolice oštro odvojena od sfere
rada, zbog podele između rada i zabave, nastali su bezbrojni žanrovi kulturnih
predstava, poput popularnih oblika kulture, umetnosti, sporta, igre, rekreacije itd., ali
nijedan od njih nema univerzalnu referencu, jer su najčešće fragmentizovani po
pojedinim grupama konzumenata. Ali u tom mnoštvu žanrova, čemu su doprineli i
elektronski mediji, pojedinci lakše proizvode samoregulativna i samokritička dela, koja
privlače pažnju, ili uzbuđuju maštu čitavog društva ili čitave epohe, prelazeći
nacionalne granice. 117 Stoga je umetničko izvođenje u zapadnom liberalnomkapitalističkom
društvu, generalno govoreći, liminoidan proces koje se odvija u
liminoidno vreme dokolice. Za razliku od simetrije između svakodnevnog života i
njegovog liminalnog dvojnika, rituala u predindustrijskim društvima, u umetničkom
izvođenju kao liminoidnom obliku, igranje uloga, u stvari, podriva igranje uloga u
svakodnevnom životu, dovodeći u pitanje njihovu autentičnost. Tarner pravi razliku
116
Vid. Richard Schechner, »Ritual« i »Performing« u Performance Studies, op. cit., str. 45-77 i
143-188.
117
Tarner tvrdi da: »U složenoj kulturi moglo bi se postojeće performativne i pripovjedačke
žanrove, djelotvorne i prikazivačke modalitete izražajne kulture, shvatiti kao dvoranu zrcala, još
bolje čarobnih zrcala (ravnih, ispupčenih, udubljenih, kombiniranih i složenih – da pozajmimo
metafore iz nauke o reflektirajućim površinama) u kojima se društveni problemi, vrednote i
krize (od causes celebres ka mijenjajućim makrosocijalnim kategorialnim odnosima među
spolovima i dobnim grupama) zrcale kao različite slike, preoblikovane, ocijenjene ili
dijagnosticirane u dijelima tipičnim za svaki žanr, koje pritom preuzima drugi žanr da se bolje
istraže neki njihovi aspekti, dok se ne osvijetle mnoge facete problema, što će omogućiti
svojevrstan rad na oporavku.« (Victor Turner, »Gluma u svakodnevnom životu i svakodnevni
život u glumi,« u op. cit., str. 221)
43