UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

Sali Bejnz u teoretizaciji ženskog plesnog tela u knjizi Žena koja pleše – ženska tela na
sceni polazi od teze da koreografija i plesno izvođenje proizvode kulturalne
reprezentacije rodnih identiteta. Polazeći od te teze, ona podržava i razvija opoziciju
između baleta i plesa prema kojoj je balet opresivan za ženski subjekt, dok je moderan
ples oslobađajući. Nakon navođenja i razrade brojnih argumenata opresivnosti baleta
(npr. bračni zaplet kao sižejni osnov), Bejnz se usmerava na moderan ples 20. veka,
kao jedinu umetničku oblast kojom dominiraju žene. U tom kontekstu, bavi se
tretiranjem tzv. ‘ženskog pitanja’ i emancipovanja ženskog subjekta u plesnim
koncepcijama od ranog modernog plesa početkom 20. veka, preko Judson Dance
Theatera, do savremenog plesa. Paralelno sa razmatranjem tretmana ženskog pitanja u
plesu, u knjizi se prate i društvene promene po tom pitanju, kao i reakcije plesne prakse
prema tim društvenim promenama. Tako, jedan od upečatljivih zaključaka jeste da
moderan ples postaje i odgovor na društvene promene i činilac promena rodnih uloga u
savremenoj Zapadnoj kulturi.
Na navedenim primerima teoretizacija, uočljivo je da je za konceptualizacije
performansa sa aspekta studija kulture bitno ispitivanje procedura, mehanizama,
tehnika i praksi zastupanja, prikazivanja i konstruisanja specifičnog (ovde rodnog, a
može biti i rasni, klasni itd.) kulturnog identiteta na sceni. Ono što je, po izloženoj
logici, ključno npr. za savremeni ples jeste da se kulturni identitet (‘rodno telo’) ne
izražava kroz ples, već se razvijaju plesne strategije problematizovanja instituicija i
medija prikazivanja kulturnog identiteta i njegovog konstruisanja. Studije kulture ovde,
dakle, postavljaju pitanja o strategijama i taktikama izvođenja i konstruisanja
izvođačkog ženskog, muškog, hetero-, homo-, bi-, a-, poliseksualnog, lezbijskog ili
androginog tela, kao i strategijama konstruisanja pogleda koji se – gledanjem
izvođačkog tela – identifikuje kao ženski, muški, hetero-, homo-, biseksualni, androgini
itd. Ono što je bitno za ovakvu teoretizaciju jeste da se te izvođačke strategije više ne
tretiraju kao ‘čisto’-umetničke, estetske kategorije ili kategorije emancipacije tela i
pogleda na telo, već su uložene kao problematizacije mehanizama prikazivanja i
interpelacija u specifičnoj kulturi.
Performans i problemi transkulturalnosti
Savremeni performans, kao i studije performansa koriste čitavu aparaturu problematika
i koncepcija multi, inter i transkulturalnosti 250 razrađenu u okviru studija kulture. 251 O
multi- i interkulturalizmu u performansu biće više reči u tekstu Interkulturalizam i
interkulturalna izvođenja u doba kulturne globalizacije, 252 te ću se sad zadržati na
širem pojmu transkulturalnosti Volfganga Velša (Wolfgang Welsch).
Uzimajući u razmatranje složenu dijahronijsku dinamiku savremenih društava i kultura,
kao i različite aktuelne razine konteksta, Velš postavlja tromodelnu strukturaciju
kulturnih identiteta po tim razinama: (1) multikulturalnost, (2) interkulturalnost i (3)
transkulturalnost, kojima prethodi (0) monokulturalnost.
250
Teorija transkulturalnosti Volfganga Velša je izložena u brojnim tekstovima i izlaganjima;
vid. »Transculturality – the Puzzling Form of Cultures Today«, u Spaces of Culture: City,
Nation, World, prir. Mike Featherstone & Scott Lash, Sage, London, 1999, str. 194-213
(Volfgang Velš, »Transkulturalnost – forma današnjih kultura koja se menja«, Kultura, br. 102,
2001, str. 70-90)
251
Vid. »Interkulturalnost na primjeru kazališta«, temat (prevod iz PAJ, no. 33-34, 1989), Treći
program hrvatskog radija, br. 32, 1991.
252
Aleksandra Jovićević, »Interkulturalizam i interkulturalna izvođenja u doba kulturne
globalizacije“, u ovoj knjizi.
91