UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

STUDIJE PERFORMANSA I/KAO STUDIJE KULTURE:
PROCESI »DEAURATIZACIJE« UMETNIČKOG DELA
Ana Vujanović
Kako su zasnovane i čemu služe studije kulture kao studije performansa?
Performans – kao specifična praksa artikulisana i konstituisana početkom 1970ih
godina u okviru umetnosti (kao disciplina: performans art) i teorije umetnosti (kao
polje istraživanja: studije performansa) – zahtevaju stalna razmatranja svog lociranja i
re-lociranja u okviru i između umetnosti i kulture i njihovih drugostepenih diskursa. S
jedne strane, to dovodi do nužnosti razmatranja dodirnih tačaka između studija kulture i
studija performansa danas, i funkcionalizacije koncepata i instrumentarija studija
kulture u polju studija performansa. S druge strane, istorija performansa u poslednjih
tridesetak godina – više nego istorija ijedne druge umetnosti – izvodi deauratizaciju
umetničkog dela i traži artikulaciju specifične aktuelne umetničke prakse, koja se
naziva umetnost u doba kulture i znači preuzimanje mandata umetnosti da radi u i sa
kulturom, a zadrži status umetnosti.
Pitanje kako se performans može posmatrati iz okvira studija kulture zahteva da se
obrati pažnja na problem strukturacije i funkcija društvenih institucija, njihovih odnosa
i raspodela kompetencija (gde su istorijske reference radovi Altisera i Fukoa, a zatim i
Ransijea (Jacques Rançier)). U tom svetlu, pojavljuju se pitanja: Kada je performans
umetnost, a kada kultura? Kako se može posmatrati? Kako može delovati? Šta
delovanje performansa u okviru jedne odnosno druge institucije znači za
modernističku, a šta za postmodernističku instituciju umetnosti? Koja odgovornost se
preuzima za smeštanje performansa u instituciju umetnosti, odnosno kulture? U okviru
te problematike važni su i posebni aspekti: estetički režimi modernizma i
postmodernizma; pojmovi realno i fiktivno u savremenoj nauci, filozofiji i teoriji;
problem medijske specifičnosti društvenih praksi – gde su dominantni pristupi
zasnovani na fenomenološkoj esencijalnosti i institucionalnoj topologiji. Tu se
pojavljuje važno pitanje: Da li performans pripada ovoj ili onoj disciplini, prema svojoj
medijskoj specifičnosti? A neizbežno potpitanje je: Kako se tu odnositi na problem
hibridnih, npr. digitalnih, medija, kad su oni upravo zasnovani na poništavanju
pripadnosti podataka ovom ili onom tipu medija?
I Polazna skica studija kulture
Studije kulture (eng. culture studies ili cultural studies) su teorijska platforma
emergirana iz britanskog, a onda i američkog društveno-intelektualnog konteksta druge
polovine 20. veka, zatim preneta u evropski kontinentalni i, na kraju, istočni
postsocijalistički kontekst. Iako se filozofski i naučni interesi za kulturu i proučavanje
kulture u Zapadnom društvu javljuju još od antičke Grčke, a u modernom smislu od 17.
(Pufendorf) i 18. veka (Herder), današnje studije kulture su vezane pre svega za
87