UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

Sredinom 1990ih godina, epistemološka platforma studija performansa se ponovo
značajno menja. Osim što se studije performansa pojavljuju u novouspostavljenim
područjima globalnog sveta – recimo, Istočnoj Evropi – i što se dalje razvijaju primene
poststrukturalizma, studija kulture, teorija performativa i govornih činova,
psihoanalize, feminizma, studija medija itd., sredinom 1990ih godina se izvodi
promena upravo na razini naučno-teorijskog polazišta u smeru ne-univerzalnog
konstruktivizma. Filip Zarili je izveo prvo veliko preispitivanje te vrste u seriji tekstova
od kraja 1980ih do kraja 1990ih godina 45 . I sam Šekner u poslednjim studijama
eksplicitno uvodi konstruktivističke stavove kao osnovu studija performansa,
insistirajući na interventnom pristupu »kao performansu« (as performance), umesto
pozitivističkog »jeste performans« (is performance), ali i zahtevajući od teoretičara koji
deluju u ovoj oblasti ekspliciranje subjektivne pozicije i odgovornost za specifičnu
interpretaciju, odnosno za konstruisanje objekta proučavanja. Tome doprinosi i širenje
polja studija performansa na do sada neuključena geo-politička područja, njihovu sve
stabilniju akademizaciju, kao i pojava velikog broja novih teoretičara, oblikovanih u
drugačijim teorijsko-političko-umetničkim klimama i neopterećenih emancipatorskim
zamislima ranih studija performansa. Vezano za ovu promenu, izvodi se i drugi
značajni paradigmatski pomeraj unutar studija performansa – a to je upotreba metoda i
problema drugih teorijskih praksi i oblasti kao instrumentalnih i analitičkih umesto
formalnih i metaforičkih sredstava (institucionalna pitanja, makropolitički i -ekonomski
problemi, biopolitika i biomoć, digitalni mediji, novi modeli organizacije,
biotehnologija itd.). Da bi ta promena bila izvedena, bilo je neophodno prethodno
izvesti promenu bazičnog teorijskog polazišta, koju sam izložila. Zahvaljujući ovim
pomerajima, dolazi do ekspanzije studija performansa u poslednjoj deceniji, te se u
okviru njih izgrađuje jedna od najproblematizujućih teorijskih platformi sveta
umetnosti i kulture u globalnom društveno-političkom kontekstu.
II Studije performansa i performans:
uporedni pregled postavki i primena pojma
Studije performansa, performans, izvođenje i izvođačke umetnosti su relativno novi i
ne sasvim stabilni umetnički i teorijski pojmovi, koji se često primenjuju i odnose na
različite umetničke i teorijske prakse, ne samo kroz istoriju već i sinhronijski. Izložiću
neke od onih načina uspostavljanja i primena tih pojmova koji deluju kao
najznačajniji 46 .
45 Upućujem na raspravu: Phillip Zarrilli, »For Whom Is the ‘Invisible’ Not Visible?«, TDR,
vol. 32, no. 1, New York, 1988, str. 95-105; Eugenio Barba, »About the Visible and the
Invisible in the Theatre and About ISTA in Particular«, TDR, vol. 32, no. 3; i Phillip Zarrilli,
»Zarrilli Responds«, TDR, vol. 32, no. 3; kao i na Phillip B. Zarrilli, »For Whom Is the King a
King? Issues of Intercultural Production, Perception, and Reception in a Kathakali King Lear«,
u Critical Theory and Performance, prir. Janelle G. Reinelt & Joseph R. Roach, University of
Michigan Press, Ann Arbor, 1999, str. 16-41
46 Jedan od pionirskih radova u oblasti performansa, ali sa drugačijih stanovišta i namera
(istorizacija umetničkih dela kao živih događaja u različitim oblastima umetnosti), je i RoseLee
Goldberg, Performance; Live Art 1909 to the Present, Thames and Hudson, London, 1979 (vid.
Performans od futurizma do danas, Test!-URK, Zagreb, 2003)
21