UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

Najbolji primer za ovakvu promenu fokusa od zapadnog ka nezapadnom
interkulturalnom izvođenju je izvođačka praksa meksičkog performera, Gulljermo
Gomeza Penje. On je još od kasnih 70ih počeo da izvodi seriju performansa koji su bili
neka vrsta hibrida između meksičke carpe (urbanog popularnog teatra), magičnog
realizma, kabukija i multimedija sa ciljem kritike američkog monokulturalizma. U
njima se Penja poigravao steretipima predstave o meksičko/američkoj kulturi. U
njegovim parodičnim predstavama pojavljivali su se likovi poput Mister Misteria,
meksičkog detektiva-pesnika (sa brkovima, sombrerom i loknama američkog
konkvistadora), »izrađena balerina« Salome Zenit, šaman-rvač, multimedijalni Pačuko,
acteška princeza koja je bila primorana da bude kabaretska pevačica, kao i androgini
Maorski ratnik u ulozi operskog pevača. Za pojedine performanse, Penja je konstruisao
multimedijalne oltare sa video monitorom kao glavnom ikonom. Pre izvođenja, Penja i
njegovi saradnici izvodili su komplikovane »rituale« u kojima su dostizali tobožnji
trans, kao parodiju na takve prakse izvođene za turiste. Njegova serija performansa
Two Undiscovered Ameridians Visit... (Dva neotkrivena američka Indijanca
posećuju...) izvedena u periodu od 1992. do 1994. godine, zajedno sa kubanskoameričkom
spisateljicom Koko Fusko, uspostavio je ovaj žanr interkulturalnog
izvođenja koji je stavio pod znak pitanja odnos jedne imperijalne kulture (SAD) prema
drugima: njihovim kulturama, istorijama, iskustvima, tradicijama, itd. Performans je
opisan kao »živa diorama« u kojoj su se ova dva umetnika (obučena u suknje od slame,
sa perjem, s pločicama na grudima u stilu Acteka) izložili u kavezu, aludirajući na
praksu izlaganja urođenika iz Afrike i celog američkog kontinenta tokom 19. veka na
svetskim izložbama. Kulminaciju njegovog rada predstavljalo je, u saradnji sa
Robertom Sfuentesom, osnivanje Radionice granične umetnosti (Boder Arts Workshop/
El Taller de Arte Fronterizo, 1985). Na primer, njihova predstava Borderama (1995)
bazirana je na njihovom iskustvu iz pograničnih krajeva između SAD (San Dijego) i
Meksika (Tihuana). U ovoj predstavi, oni su razvili sopstveni pozorišni stil kako bi
izrazili interkulturalno iskustvo potlačivanja i marginalizovanja. U predstavi se
sjedinjuju popularna urbana kultura, od hip hopa do repa, od televizije do stripova,
filma i popularne literature. Migracije, ilegalni prelasci granica, rasizam i ksenofobija
pretvoreni su u izvođački oblik koji je delovao kao sinteza talk show-a, parodije,
demonstracija, kabarea, klupske kulture, itd. Odnosno, Penja je pokazao da niko ne
poseduje epistemološku privilegiju u procenama i tumačenjima drugih kultura.
U svom postkolonijalističkom izvođenju, Penja je preuzeo elemente domaće kulture
(one iz ex ili neo kolonijalizacije) i upotrebio ih kako bi iz svoje »domorodačke«
perspektive pomešao različite jezike, dramaturgije i procese predstava. U slučaju Penje
i njegovih saradnika, gledaoci su bili suočeni sa određenim uznemiravajućim stepenom
imperijalnog interkulturalizma u savremenom izvođenju. Činjenica je da je od tada sve
više intelektualaca i umetnika iz ekonomski siromašnih zemalja, naročito tzv. trećeg
sveta, opsednuto pitanjem kulturnog identiteta, jer je njihovo postojanje ugroženo
jačim, dominantnim društvima, kao u delima karipskog pisca Dereka Volkota ili
nigerijskog pisca Vola Sojinke. Svi ovi autori doveli su u pitanje u zapadnjački oblik
interkulturalnog pozorišta koje u sebi implicira izvesni stepen neokolonijalizma, kroz
nastojanje da proglasi debatu o kulturnom identitetu, prevaziđenom. Takav stav takođe
ukazuje da se problemi ne nalaze između monokulturalnog izvođenja s jedne i inter ili
multi kulturalnog izvođenja s druge strane, već između koncepcije kulture kao osnove
ili kao bastiona kulturnog identiteta i koncepta kulture kao heterogene tvorevine ili
kolaža. Kultura identiteta može da se razvije u društvima koja nisu multikulturalna ili
koja nisu potisnuta dominantnim, većinskim kulturama. Pogrešno nazvan kao identitet
»drugosti« (u odnosu na šta?) u svakom slučaju, ovakav koncept izvođenja osigurao je
118