UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

političnost i društvena interventnost performansa, kao i upotreba digitalnih tehnologija
u oblasti performansa.
I teorijskih okvira i specifičnih umetničkih i kulturnih praksi, jasno je, ima daleko više
nego što je stalo u ovaj okvir. Ali to treba shvatiti samo kao poziv da se taj okvir shvati
kao otvoren, privremen, i da se odmah počne sa njegovom transformacijom. Takva
recepcija knjige kao otvorenog polaznog okvira, a ne kanona za studije performansa –
iz i u lokalnom kontekstu – je ono čemu se i nadamo.
II Kritika i pokušaj odbrane političnosti performansa
Jedno od osnovnih kritičkih pitanja studija performansa i o studijama performansa –
koje se, dakle, tiče (i) autorske samorefleksije – ostavile smo za kraj. To je pitanje
političkog kapaciteta samog izvođenja, odnosno izvedbe. Pitanje glasi: Koja se to vrsta
čovekove delatnosti postavlja u prvi plan onda kada se izvođenje izdvaja od ostalih
umetničkih i kulturalnih aktivnosti? Kakva je konsekvenca odabira između izvođenja i
mimezisa, ekspresije, interpetacije, reprezentovanja, proizvođenja ili stvaranja ex
nihilo, odabira da se fokusira jedno a ne drugo, treće ili četvrto?
To pitanje je na neki način već uvedeno u oblast studija performansa. Džon Mekenzi
upravo na pitanju političkog i društvenog kapaciteta performansa bazira celu knjigu
Izvedi ili inače, te se ona može smatrati prvim velikim pokušajem imanentne kritike
studija performansa. Ipak, moj stav je da to uvođenje nije sasvim adekvatno, upravo jer
se knjiga ne bavi pitanjem od kojeg polazi. Umesto da razmatra socijalni i politički
»kapital« izvođenja, autor se opredeljuje za stalnu latentnu kritičnost prema izvođenju i
izvedbi, što znači da je odgovor na pitanje unapred, pre bilo kakve analize, dat kao
negativan. Takav pristup u knjizi, s jedne strane održava tenziju konstantnog opreza
prema performansu, a sa druge strane ne razmatra jedno od njegovih osnovnih kritičkih
pitanja danas. Iz tih razloga, pitanje od kojeg je Mekenzi krenuo ostalo je nerazvijeno i
moramo mu se nadalje još mnogo puta vraćati. Inače, ostavljamo statemente na mestu
razložnih analiza, i time propuštamo priliku da jednu od potencijalno najpolitičkijih
kulturno-umetničkih delatnosti izvučemo iz aure lebdećeg opreza prema društvenoj
normativnosti koja joj se pripisuje »po defaultu«, a ne kao rezultat konkretnih
društvenih prilika – koje se mogu menjati, i koje i performans sam može menjati.
Kao alternativu Mekenzijevom postupku, ponudila bih duži, zaobilazni put – ne iz
studija performansa, pa ni uopšte umetnosti i kulture, već iz teorije društva, filozofije i
naročito političke teorije. Smatram da knjige kao što su Vita activa Hane Arent) 411 i
Virnoova Gramatika mnoštva 412 pogađaju upravo u to centralno kritičko pitanje
performansa i studija performansa danas. Tu pre svega mislim na razrade pojmova
rada, proizvođenja i delovanja, koje iz aristotelovske tradicije izvodi Arent; odnosno
rada, delovanja i intelekta kod Virnoa, kao i na direfencijacije tih delatnosti u pogledu
njihovog društvenog statusa i političke funkcije. Onaj krizni zaključak koji iz njih
možemo izvući jeste da performans nužno pripada domenu delovanja u javnoj sferi,
koje znači političku aktivnost, a time intervenciju u društvene odnose. Arent nas sama
navodi da mislimo u tom pravcu kad ističe izrazit afinitet i bliskost izvođačkih
umetnosti – koje, da bi se uopšte realizovale, zahtevaju organizaciju javnog prostora –
411 Hannah Arendt, Vita activa, August Cesarec, Zagreb, 1991.
412 Paolo Virno, Gramatika mnoštva, Jesenski i Turk, Zagreb, 2004.
142