UVOD U STUDIJE PERFORMANSA - TkH

aspekta ostinovske teorije, performativne izvedbe su one koje značenje uspostavljaju u
činu izvođenja. Najčešći primeri se i mogu naći kod fizičkog teatra, performans arta,
bodi arta, akcija i hepeninga. Performativnost tih izvedbi ostvaruje se akcijom koja
fizički, čulno, saznajno, iskustveno deluje time što stvara događaj (u Badijuovom
smislu), koji je na mestu pripovedanja o. Njihovo značenje se ne odnosi na stabilne
spoljašnje, ali ni na latentne unutrašnje referente. One ostvaruju značenje tek kad se
kontekst – fizički prostor/vreme, institucionalna agenda, telo izvođača, identitet, odnos
s publikom itd. – upiše u njih i obratno. Primeri su akcije Magnet, performansi
Hermana Niča (Herman Nitsch), Augusta Boala, Orlan, net terorizam Electronic
Disturbance Theatera, projekti Problemarket ili Nike Platz itd.
Performativnost performansa sa aspekta poststrukturalizma 163
Izvedena podela se teško može održati s aspekta poststrukturalističke teorije. S tog
stanovišta, performativnom se može smatrati izvedba koja se odriče celovite značenjske
određenosti, koju materijalni čin izvođenja treba da predstavi ili izrazi i, uspostavljajući
se kao proces umesto zatvorenog dela, otvara svoju označiteljsku mrežu
intertekstualnom okruženju. Performativnost se ovde može razmatrati i u svakoj
izvedbi, usmeravanjem pažnje na rad njene materijalnosti u odnosu na postojeće
značenjske mreže. 164
Ako se izvedba postavi kao konstativno-predstavljačka, to znači da se tvrdi da ona
uspostavlja značenje odnošenjem na nešto drugo, neki postojeći sadržaj koji joj
prethodi. Tako će se za izvođenje dramske predstave reći da ostvaruje značenje u
odnosu na situaciju u dramskom tekstu koju ostvaruju likovi, a ne odnošenjem prema
učincima realnih okolnosti izvođenja. Drugim rečima, polazi se od teze da ta izvedba
ima imanentno značenje, u-sebi semantički određenu strukturu (ona je zatvoreno delo,
celovit značenjski sistem) koja u prvom stepenu referira na dramski tekst. Dalje, i
dramski tekst se uspostavlja kao slika stvarnosti koja referira na činjenice stvarnosti a
ne dodiruje ih. I ako prihvatimo da je i stvarnost koju dramski tekst uzima za
referencijalno polje takođe već društveno posredovana, tom logikom se u krajnjoj
instanci teži dostizanju neposredovane stvarnosti koja prethodi prvostepenom
mimezisu. Ta teza je u poststrukturalizmu temeljno osporena. Stoga je s aspekta
poststrukturalizma prihvatljivije razmatranje opšte performativnosti izvedbi. Jer, ako se
izvedba posmatra kao performativna, polazi se od stava da se izvođenjem ne prenosi,
ne predstavlja, nego: proizvodi značenje. Tako posmatrana izvedba dakle nije i ne
može biti ni samo mimetička niti samo ekspresivna, već je uvek (i) performativna u
smislu da joj unapred-data, značenjski celovita i stabilna stvarnost ni u krajnjoj instanci
ne prethodi, već se pojavljuje kao njen redistributivni učinak. Dekonstrukcionistički
rečeno, početnog izvora nikada nema, svaka je izvedba na izvestan način 'trag traga'.
Između izvedbe kao teksta i okružujućih tekstova nema drugih odnosa osim
interproizvodnje u kojoj su oboje samo trenutak u neprekidnoj proizvodnji stvarnosti.
Konkretno, poststrukturalizam pokazuje da izvođenje čak i konvencionalno dramski
interpretiranog Hamleta preiščitava i upisuje u sebe mnoge prethodne Hamlete, kao i
aktuelne paradigme državnog uređenja, rodnih uloga, nasleđa, moralnih obaveza,
ustrojstva subjekta, individualnih procesa čitanja i proizvođenja referenata itd., kao što
i svi ti okružujući tekstovi konstituišu značenje tog Hamleta daleko preko Šekspirove
163
Osnov ovakvog razmatranja izvedbenog performativa je Deridin tekst »Potpis, događaj,
kontekst«.
164
U tom smislu vid. Elin Diamond, »The Shudder of Catharsis in Twentieth-Century
Performance«
63