Untitled - Acehbooks.org

— 187 —
Wij hebben boven reeds gezien, dat hel republikeinsche
bewind zich met de aangelegenheden der Compagnie
was gaan bemoeien. Met de oude regeling der zaken willende
breken, werd het bestuur der Compagnie in Nederland
geheel veranderd. De Bewindhebbers werden ontslagen en
een Comité trad den I st Maart 1796 op, terwijl het octrooi
voor den tijd van twee jaren verlengd werd. Geene verandering
van bestuur baatte de Compagnie echter meer; daar
er geene ladingen meer uit Indië kwamen, steeg de schuldenlast
aanmerkelijk. Bovendien was het bestaan der Maatschappij
met haar monopoliestelsel onvereenigbaar met de
toen heerschende ideeën van gelijkheid voor allen en samensmelting
van alle gewestelijke schulden tot éene staatsschuld.
De staatsregeling van 1798 sprak het doodvonnis over
de Maatschappij uit en de Bataafsche Republiek nam, met de
schulden der 0. I. Compagnie, ook al hare bezittingen over,
terwijl bepaald werd dat de aandeelhouders door afkoop
schadeloos zouden gesteld worden. Er werd een „Raad der
Aziatische bezittingen" ingesteld, welke dus in de plaats van
het vroegere Comité trad.
Ging de 0. I. Compagnie aldus op weinig roemvolle wijze
te niet, de wetenschap dat zij in gelukkiger tijden door geldelijke
ondersteuning het bedreigde moederland dikwijls heeft
bij o-esprongen en dat zij welvaart in de Republiek verspreid
heeft, doen ons met bewondering terugzien op die mannen,
welke de bewerkers zijn geweest, dat Nederland, thans nog,
de tweede koloniale mogendheid der wereld is.