Fiatal Szlavisták Budapesti Nemzetközi Konferenciája I.

39
Kristina Dragović
Faculty of Philosophy, University of Novi Sad, Serbia
E-mail: nena10@verat.net
Fenomen reciprociteta u srpskom jeziku
ABSTRACT: The goal of this work is to present the phenomenon of reciprocity in Serbian language. Answers to the following questions shall be given:
1. What is reciprocity in language?
2. What reciprocal markers are used in Serbian language? Where and in which mode can reciprocity appear in Serbian language?
The phenomenon of reciprocity belongs to the field of semantics, as the matter of analysis is the scope of certain reciprocal meanings. Also, it belongs to the
field of syntax, because the reciprocal meaning almost always (with exception of lexical reciprocity) is connected to a specific reciprocal construction.
Keywords: reciprocity, Serbian language, (reciprocal) marker/markedness, semantics, syntax, dis/continuous (reciprocal) construction.
1. UVOD
Cilj ovoga rada jeste da prikaže fenomen reciprociteta u srpskom jeziku, tj. da da odgovore na sledeća pitanja:
- šta je reciprocitet u jeziku;
kao i
- koji recipročni markeri se koriste u srpskom jeziku, tj. gde i na koji način reciprocitet u srpskom jeziku može doći do izražaja.
Reciprocitet je pre svega semantičko obeležje, koje se uvek odnosi na određenu međusobnost. Razmatra se značenje, tj. opseg
značenja koji recipročna konstrukcija obuhvata. Izuzev kada je u pitanju leksički reciprocitet (o kojem će u daljem tekstu takođe
biti reči), fenomen reciprociteta je u svim drugim slučajevima direktno povezan sa određenom sintaksičkom strukturom iz koje
recipročno značenje proizilazi. Zbog ovakve čvrste povezanosti semantike i sintakse, reciprocitet se bez ustručavanja može smatrati
sintaksičko-semantičkim obeležjem.
Situacioni ili širi lingvistički kontekst učestalo imaju odlučujuću ulogu pri interpretaciji recipročne (ili potencijalno recipročne)
rečenice. Da bi se neka rečenica protumačila na određeni način, potrebno je - u većini slučajeva - imati informacije koje prevazilaze
one iskazane tom rečenicom.
Nosioci recipročnog značenja u srpskom jeziku mogu biti:
a) recipročni markeri:
- «se» → jedini slabi marker → eng. «light marker» (v. Kemmer, 1993)
- «međusobno», «uzajamno» i «jedan drugog(a)» → jaki markeri → eng. «heavy markers» (v. Kemmer, 1993)
(Navedeni jaki recipročni markeri jesu najčešće upotrebljavani markeri te vrste u srpskom jeziku, ali ne i jedini.)
b) druge reči i konstrukcije koje sadrže recipročnu markiranost.
Mnogi, u daljem tekstu navedeni primeri, ilustrovaće da se neki recipročni markeri mogu međusobno zamenjivati, a da se neki
čak mogu upotrebljavati kombinovano.
2. RECIPROCITET I VIŠEZNAČNOST
U mnogim, naizgled recipročnim konstrukcijama (sintagme, rečenice), značenje zapravo može biti višeznačno. U ovom
radu će biti prikazane samo neke od mogućih vrsta polisemija.
2.1. REFLEKSIVNO-RECIPROČNA POLISEMIJA
Srpski jezik spada u jezike u kojima je refleksivno-recipročna polisemija na nivou rečenice moguća. Ova vrsta višeznačnosti se
ne podrazumeva, tj. nije moguća u svim jezicima (v. Behrens, 2007).
Do refleksivno-recipročne polisemije u srpskom jeziku dolazi u onim rečenicama u kojima se pojavljuje samo slabi marker «se».
Rečenice koje slede jesu primeri za ovu vrstu višeznačnosti:
Primer br. 1:
Petar i Marija se češljaju.
NOM.SG CONJ NOM.SG REFL RECIP 3PL.PRES
SUBJ