Fiatal Szlavisták Budapesti Nemzetközi Konferenciája I.

Zoran Radicheski,
Department of Macedonian Language and South Slavic Languages, Faculty of Philology „Blazhe Koneski“ – Skopje, Macedonia
e-mail: radiceski@yahoo.com
Германските заемки во српскохрватскиот јазик во нововисокогерманскиот
период
ABSTRACT: This contrastive research is concentrated first and foremost on the language contact in the latest and continued period of entering the German
borrowings from the New High German into Serbo-Croatian i.e. the Serbo-Croatian recension and its continued separation and independence from the
common Old Church Slavic language. According to the approach to the suitable literature of German and Serbo-Croatian recension, I have tried to separate
the German borrowings of the New High German period in terms of how did they gradually entered the language recipient and I have showed as they are
continuously attested in the Serbo-Croatian language, from about 14 th century A.D., until the first half of the 20 th century.
Keywords: German borrowings, lexis-semantics, Serbo-Croatian, New High German
I. Во српскохрватскиот јазик има прилив од голем број германски заемки – германизми, кои во различни временски
етапи се таложени и напластувани, така најдолго и во голем број се задржале во него и во современиот период,
споредено со останатите блиски јазици каде што ги нема во толкава мерка. Ова истражување е од областа на
лексичката семантика и е дел од едно тековно пообемно компаративно-историско истражување за потеклото и
состојбата на германизмите во српскохрватскиот и македонскиот јазик, за потребите на магистерски труд, а се
концентрира, пред се, на јазичниот контакт во континуираниот период на нововисокогерманскиот, кога веќе е
забележан значителен број на германските заемки во српскохрватскиот јазик од претходните периоди. Според
пристапот на соодветната германска и српскохрватска литература од постар и понов период, околу 10 книги, извадоци
и публикаци од познати европски и балкански слависти од 19 век па наваму, се обидов да ги изделам германските
заемки, како тие навлегувале во јазикот-примател во овој период. Пред се, ќе посочам дека нема да се повикувам на
цитати во текстот, затоа што речиси сите дадени примери се ексцерпирани од Бернекер односно Шнеевајс, коишто во
различни периоди, лично на терен го собирале, реевидирале и издале целиот користен материјал (види во
библиографијата: Schneeweis, Edmund, (1960). Die deutschen Lehnwörter im Serbokroatien in kulturgeschichtlicher Sicht;
Berneker, Erich (1924). Slavisches etymologisches Wörterbuch), освен ако не е поинаку наведено, со цел да се избегне
преоптоварувањето на текстот. Нововисокогерманскиот период несомнено се смета за најплодната фаза на прилив на
германизми во српскохрватскиот јазик воопшто. Тука се забележани и потврдени стотици лексеми од голем број
области и тогаш напредни дисциплини. Се работи за лексика од општествена важност и развој во тоа време,
првенствено од занаетчиството, градежништвото, трговијата, земјоделството, угостителстовото, па следи лексиката од
правото и управителството, и сточарството, лекарството, учителството, уметноста, секојдневието и останато.
Скратениците што ќе ги употребам во овој текст се: срхр. – српскохрватски, хрв. – хрватски, срп. – српски, сргер. –
средновисокогермански, стсл. – старословенски, цсл. – црковнословенски, унг. – унгарски, бавр.-авс. – баварскоавстриско
германски, м.ј. – македонски, нвгерм. – нововисокогермански, дијал. – дијалектно.
1. Германските заемки во српскохрватскиот јазик во нововисокогерманскиот период
1.1. Контактите помеѓу новогерманскиот и српскохрватскиот јазик од 16-17 век
84
Нововисокогерманскиот период односно варијанта на германскиот јаззик, несомнено се смета за најплодната фаза
на прилив на германизми во српскохрватскиот јазик и останатите соседни јазици воопшто. Новогерманскиот (герм.
Neuhochdeutsch) го означува денешниот период на германскиот современ јазик. Според класичната поделба тој
започнува од средината на 17 век. Во Средна и Северна Германија новогерманскиот јазик бил јазикот на литературата
и печатените текстови од 1650 година. Така, во од 1750 год. во Јужна Германија, Швабија, Предна Австрија, Баварија и
Швајцарија овој јазик ја наметнува својата употреба и станува официјален писмен јазик.
Во овој период oд Бернекер и Шневајс (Bernker, Schneeweis) се забележани и потврдени повеќе од од стотина
лексеми од повеќе области и дисциплини во развој во тоа време. Ова се должи, пред се, на се поблиските и
позачестени контаки на гермнофоното со словенското население, како резултат на приклучувањето на Славонија и
Хрватска од страна на Унгарија кон Хабсуршката империја, поради заштита на воената граница од османлиските
напади во втората половина 16 век, која се простирала од Сенј (Zenng) на Јадранското море, па се по течението на
реките Уна, Сава и Дунав. Со основањето на тврдината Карловац (Karlstadt) во 1579 година, именувана по австрискиот
надвојвода Карл, доаѓа и првиот германски гарнизон во Хрватска, составен од германски и хрватски патроли.
Карловац, на почетокот основан како тврдина на чело со командантот Јохан Фернберг (Johann Fernberg), долго време
бил командуван главно од германски генерал, грофови и останати благородници. Консеквенто на тоа следувало и
доселување на се поголем број германски семејства, најчесто еснафи кои отворале производствени погони. Во 1645
година тука имало над 300 германски семејства, главно занаетчии и трговци, меѓу кои најбројни биле браварите,
пекарите и шнајдери.
Многу аристократски германски семејства имале свои имоти во Карловац, со тоа се развивала и утврдувала и
германската аристократија углед и култура. Според оваа општесвена ситуација градот го добил и статусот „слободен
кралски град (königliche Freistadt)“ во 1778 год., а за прв судија (термин и функција на градоначалик во тоа време) бил
назначен Јохан фон Грутенфелд (Johann von Gruttenfeld). Била формирана и гарда на граѓани од 180 мажи. Одреден
период во градот настапувала германска актерска група на германски јазик. Освен Карлштад, германско население во
значителен број имало и во Загреб (Agram), Самобор, Вараждин (Warasdin), Копривница (Kopreinitz) и др., за што
сведочат самите називи и бројни урбани културни споменици од различни периоди.