Fiatal Szlavisták Budapesti Nemzetközi Konferenciája I.

Ослободената Србија под власта на кнезот Милош (од 1815) немала своја парична валута, туку трговијата и
паричната размена главно се вршела со турски пари, и со различни монети на европските држави, и тоа дури десетина
различни златни монети, 28 типа на сребрени монети и околу пет бакарни пари. Во 1868 година Кнезот Михајло, во
Виена за прв пат ја исковал првата бакарната монета со неговиот лик. Во 1873 се формира латинскиот монетарен сојуз,
а српскиот динар бил подеднаквo вреден на францускиот франк, 1 dinar = 100 раra.
Црна Гора, сепак останала под закрила на австрискиот паричен систем, првенствено со паричната единица Gulden
(forinta), а потоа со воведувањето на австриската кралска валута и перперот ( peper = 100 para). Во 1918 со
прогласувањето на Кралството на Србите Хрватите и Словенците, и воедно со признавањето на Србија како држава, за
прв пат се воведува и едниствената валута во кралството - dinar = 100 para.
Изразот за книжна валута во српскиот народен јазик бил šajn (герм. Schein=банкнота), за по девалвацијата на
паричните едници да премине во срп. baknota од герм. Banknote, скратено во општонародното banka, со особено
значење на ‘десет динари’.
7. Mерни системи
За мерките за површина познати се термините : срхр. frtalj, со значење на четвртина ар, од герм. дијал. Viertal,
дојдено преку унг. fertaly. Од мерките за зафатнина (волумен) имаме: срхр. holba (Halbe), satlijk (Seidl), хрв. maslič
(Maßl), krgila (Kriegel) итн. Од мерките за количина пак се познати: par (Paar), tuce (Dutzend), срп. ris (од Ries papier
топ хартија), tal (Tal). Од мерките за тежина застапени се: срхр. lot (Lot) centa (Zentner) tona (Tonne) и др.
8. Право и управа
Меѓу најбројните средновековни поими во правно-административната терминологија, посебно во Хрватска се
сретнуваат понови термини, т.е. од подцнежниот новогермански период: хрв. prangar доаѓа преку унг. pelengеr (герм.
Pranger столб на срамот), хрв. prange со значење на гарота (метална/жичена јамка за задавување), но и хрв. pranjge
(прангии кои се ставалае исклучиво на нозете на затвореникот), па хрв. дијал. štokahauz (Stockhaus затвор ), старото
hahar (Henker џелат, потврдено од 1657), било заменето со henkar (забележано во 18 век), хрв. štrof, ferpot (казна,
забрана), и хрв. дијал. štandrit (Stadrecht градско право).
Хрв. flegar се појавува како назив за управител, управник (17 век), за благајник šacmešter (Schatzmeister), frajman
(селанец без имот и стока, 17 век).
Титулата kajzer се однесувала икслучиво на кајзерот Вилхем Втори, а ercherzog на секој надвојвода, purgrameštar
подоцна birgermajster значело градоначалник (Bürgemeister). Во Војводина beamter (службеник), а срхр. rang
останало исто семантички и фонетски од герм. Rang (чин).
За време на владеењето на едиствениот женски владетел и реформатор на Хабсбуршката Монархија - царицата
Марија Терезија во службата е воведен катастарот, оттука е катастарската книга, позната како gruntovnica (Grundbuch)
или grundup. Од нвгерм. Bund (сојуз), потекува поимот срхр. bunt (punt вo Лика, значи буна, востание). Како
германски заемки се јавуваат и функции на правни службеници и чиновници: oficijant, kancelist, kasir, asistent.
Дијалектно геoдeтoт се нарекувал kilometar, според тогашниот назив со тоа значење (Geometer гeометaр).
За првпат во 18 век се воведува пасошот како единствена патна исправа на тие простори, па оттука е и срхр. pasoš
(Pass, Reisepass).
9. Градежништво и домаќинство
87
Куќите, воените згради, домашните, помошните објекти и останатите установи и други објекти, долж по
границата, биле главно градени од војската и локалното население. Тоа биле конструкции со ниска градба, со тремови,
со горен триаголен дел, калкан на куќата, со двостран покрив, со долги ходници и додатни балкони на најдоглата
страна на куќата, кои вообичаено излегувале на сокакот, улицата. Оттука доаѓа и срхр. ganaк (Gang ходник, потврдено
во 17 век). И ден денес, може јасно да се види германската архитектура од тоа време, северно од течението на реките
Сава и Дунав, каде што е разграничена на југ од српскохрватскиот балкански тип на градби, значи правоаголно -
четириаголно ѕиданите куќи, со балкон или веранда,на предната или задната страна, камин и или печка за огниште во
еден агол и сл.
Од градежната терминолигија биле прифатени заемки кои се пренеле, од кои голем дел и ден денес се во широка
употреба, посебно кај земјите на поранешна Југославија во насока на јужниот дел на Балканот: срхр. cigla, кајкавски и
cigajl (18 век), срхр. malter (Malter Moertel); хрв. škop и подоцна šop(од бавр.-авс. Shab сноп), хрв. planka (Planke
штица), срхр. letva (Latte, потврдено во 18 век); pant (Band лента на двостран покрив). Во подоцнежниот нвгерм.
период се забележани називи за делови на врати и прозори: gesims, gelender, erker, tirištok, driker, rajber. Веројатно
најмногу користената заемка во домаќинствата, а и денес се уште во широка употреба, како многу битен простор за
складирање посебно храна и култури во домаќинствата е шпајзот срхр. špajz(а), šupa, šajer (Scheuer).
Под брзото влијание на германскиот посебно баварско-австрискиот тип на домаќинство кај јужно словенските
народи, за многу кратко време се поприма богата лексика од таков тип, која во голем дел и денес е широко позната:
хрв. kahla/кеljak (Kachel ѕидана печка), срхр. šporet Sparherd, banak (Ofenban), rerna (Ofenrorh), ringla (Ofenring)
randlika (Reindel).