98 Magdalena Baran Uniwersytet Wiedeński, Instytut Slawistyki, Wiedeń, Austria magdalena.baran@hotmail.com „Kalkwerk: powieść Thomasa Bernharda, sztuka Krystiana Lupy – porównanie“ ABSTRACT: In this paper two aspects of Bernhard`s and Lupa`s Kalkwerk will be compared: the narrative structure and the study with its symbols. The narrative structure is one of the common grounds between the play and the novel. Bernhard`s Kalkwerk has a very complicated narrative structure and is predominated by the principle of the indirect speech. Lupa takes over all these qualities by putting a few narrators on the stage, who are narrating the story throughout the whole play. The study with its symbols is one of the differences between both versions. In the scene “Konrads dream”, which was written by Lupa, the director reveals the theme of the study, while Bernhard doesn`t. This gives the study a function of revelation. Keywords: Bernhard`s Kalkwerk - Lupa`s Kalkwerk - comparison - narrative structure - study - symbols Polski reżyser Krystian Lupa, który należy do najbardziej interesujących i orginalnych zjawisk współczesnego polskiego teatru, stał się przez ostatnie trzydzieści lat swojej twórczości specjalistą literatury austriackiej. Szczególnie Thomas Bernhard zajmuje bardzo ważną pozycję w twórczości Polaka. Do tej pory Lupa zainscenizował pięć dzieł austriackiego pisarza. Wszystkie te inscenizacje były polskimi prapremierami tekstów Bernharda i miały wielki wpływ na recepcję pisarza w Polsce. Oprócz trzech dramatów (Immanuel Kant, Ritter,Dene,Voss, Über allen Gipfeln ist Ruh`) Lupa zaadaptował również dwie powieści Austriaka: Das Kalkwerk (1992) i Auslöschung (2001). Na pierwszy rzut oka powieści te wydają się być niemożliwe do zaadaptowania, zwłaszcza przez swoją skomplikowaną, złożoną narrację i ubogi przebieg akcji. Mimo to Krystian Lupa podjął się ich adaptacji i odniósł wielki sukces. Przedstawienie Kalkwerk było szczególnie ważne, nie tylko dla kariery Lupy, ale również dla wspólczesnego polskiego teatru, w którym do dzisiejszego dnia jest uważane za jedno z najistotniejszych przedstawień po roku 1989. Adaptacja odegrała też bardzo ważną rolę w recepcji Thomasa Bernharda w Polsce, która poprzez nią znacznie wzrosła. Była to też pierwsza próba Krystiana Lupy adaptacji dzieła Bernharda. Adaptacja Polaka różni się w niektórych aspektach diametralnie od powieści Austriaka. Niektóre rzeczy zostały przez Lupę skreślone, niektóre dopisane. Jednak w jego przedstawieniu można odnaleźć obydwu - zarówno austriackiego pisarza, jak i polskiego reżysera. Interesujące jest tutaj porównanie między inscenizacją Lupy a powieścią Bernharda. Obydwie wersje Kalkwerk mają zarówno wspólne cechy, jak i wiele różnic. Kalkwerk Kalkwerk to trzecia powieść Thomasa Bernharda, jednak pierwsza, która odniosła wielki sukces komercyjny i wśród krytyków. Dodatkowo dotarła do większej liczby odbiorców i osławiła pisarza oraz umocniła jego pozycję w niemieckojęzycznym świecie literackim. Powieść ukazała się we wrześniu 1970 roku. Inscenizacja Lupy miała podobne działanie. Polska premiera sztuki odbyła się 7 listopada 1992 roku w Starym Teatrze w Krakowie i również odniosła wielki sukces. Był to punkt zwrotny w karierze Lupy, ponieważ od tego momentu był w Polsce ogólnie uznawanym reżyserem. Zarówno Kalkwerk Bernharda, jak i Lupy opowiada tę samą historie. Jest to historia Konrada, który przeprowadza się do Kalkwerku, czyli starej wapniarni, by tam w końcu zapisać dzieło swojego życia, którym jest jego studium o słuchu. Tam izoluje się całkowicie od otoczenia, barykaduje okna, unika ludzi - to wszystko robi by stworzyć jak najoptymalniejszy moment do zapisania studium. Czym bardziej jednak chce go wymusić, tym bardziej się od niego oddala. W Kalkwerku mieszka razem z żoną, Konradową, która jest uwięziona w wózku inwalidzkim i nigdy nie chciała się przeprowadzać do starej wapniarni, lecz zrobiła to dla swojego męża i jego studium. Stosunek tego małżenstwa jest bardzo skomplikowany. Z jednej strony Konrad i Konradowa nienawidzą się, z drugiej strony nie mogą bez siebie żyć. On potrzebuje jej do swoich badań nad słuchem, ona go do przeżycia. Zdesperowany i opętany studium Konrad, w końcu, po latach nieudanej pracy nad nim, zabija strzałem swoją kaleką żonę i zostaje aresztowany. Jaki właściwie jest Kalkwerk Thomasa Bernharda w wydaniu Krystiana Lupy? Krystian Lupa opowiada tę samą historię, co Thomas Bernhard, ale opowiada ją inaczej, na swój sposób. Adaptacja Lupy oddaje treść i atmosferę powieści Bernharda, jednak nadaje jej cechy swojego własnego teatru. „Sytuacje są wzięte z książki, ale zyskują inny rytm i często wyraźniejszą pointę” (Niziołek 1993: 150), tak pisał trafnie o Kalkwerku Grzegorz Niziołek. Szczególnie ważna, obok gry aktorskiej, jest u Lupy scenografia i muzyka. Przestrzeń sceniczna przypomina bardziej laboratorium lub klatkę, niż pokój Konrada, a cały spektakl cechuje się brakiem koloru, szarością, która jest odbiciem najważniejszego tematu tej sztuki – wewnętrzne góruje nad zewnętrznym. Muzyka Jacka Ostaszewskiego jest esencjalna dla tego przedstawienia. Jest odbiciem wewnętrznych procesów protagonistów, w szczególności Konrada, i staje się wyrazem wewnętrznego, nieświadomego nurtu. W ogóle sam Konrad, to już pisał Janusz Majcherek (1993: 23), jest zbudowany jak utwór muzyczny. W przeciwieństwie do Bernharda u Lupy nie znajdziemy przeciwaustriackich obelg, tak typowych dla austriackiego pisarza. Skoncentrujmy się teraz na dokładniejszym porównaniu dwóch zakresów Kalkwerku: narracji i znaczenia studium wraz z jego symboliką. Porównanie Porównanie obydwu wersji Kalkwerku, czyli powieści Bernharda i sztuki Lupy, jest szczególnie trudne, ponieważ mamy tutaj do czynienia z dwoma różnymi mediami, jakie stanowią literatura i teatr. Naturalnie sztuka teatralna nie może być
dokładnie taka sama jak powieść, dlatego analiza nie będzie zważać tylko na dokładne przejęcia z powieści do sztuki, lecz również na przejęcia efektu oddziaływania, które reżyser może osiągnąć przy użyciu innych środków, które mu dostarcza teatr, a do których nie miał dostępu pisarz. Ważne jest tutaj, czy osiąga on ten sam efekt i to samo oddziaływanie na widza, obojętne jakimi środkami do tego dochodzi. Przy porównaniu zostały zbadane różne obszary, przy czym celem było ustalenie, czy w tym zakresie znajdziemy więcej różnic czy wspólnych cech między powieścią a przedstawieniem. Dwa obszary tych badań zostaną tutaj omówione. Narracja Narracja jest jedną ze wspólnych cech powieści Bernharda i sztuki Lupy. Narracja w powieści pisarza jest bardzo skomplikowana. Jest to wielogłosowa rekonstrukcja wydarzeń, gdzie często nie jest wiadome, kto co mówi i co tak w ogólne jest powiedziane. Powieść ma narratora w pierwszej osobie, którym jest agent ubezpieczeniowy. Ten próbuje zrekonstruować przebieg i powody morderstwa. Rekonstrukcja ta bazuje z jednej strony na wypowiedziach Wiesera i Fro, z drugiej strony na plotkach, które są opowiadane w tamtejszych gospodach. Przez tę oto konstrukcję powstaje bardzo wiele wersji wydarzeń, oraz również wiele poziomów narracji. Prawie cała powieść jest napisana mową niezależną i w trybie przypuszczającym, który jest w języku polskim bardzo rzadki, przez co powstają bardzo skomplikowane zdania jak np.: >>[…] jednakże podczas tamtej rozmowy, brzmiącej teraz tak dziwnie, roześmiali się, to miała powiedzieć traczowa do Höllera w budynku frontowym tartaku, to Konrad do Fro: kto wie, co teraz będzie i jaki znów człowiek zjawi się w domu, zapewne, tak sądził Höller, miał powiedzieć Konrad do Fro.
- Page 1 and 2:
1 Fiatal Szlavisták Budapesti Nemz
- Page 3 and 4:
3 Preface .........................
- Page 5 and 6:
5 Ивана Чанчар Фило
- Page 7 and 8:
садржина или прибл
- Page 9 and 10:
9 Литература Вечерк
- Page 11 and 12:
Isto tako, iz klasičnog razdoblja
- Page 13 and 14:
onemogući prolazak zraka. Stoga ni
- Page 15 and 16:
h/ odnosno /hr-/ za velarne zvukove
- Page 17 and 18:
Literatura Izvori Anić, Vladimir.
- Page 19 and 20:
ječnike imale zemlje sa sređenijo
- Page 21 and 22:
21 Susanne Behensky Paris-Lodron-Un
- Page 23 and 24:
(встречаются в проа
- Page 25 and 26:
25 3.1.2. Арне Галис [Arne
- Page 27 and 28:
Извори Ђ − Ђала НБ
- Page 29 and 30:
ovplyvňuje, anuluje filter, ktorý
- Page 31 and 32:
Bibliografia 31 Findra Ján (1998),
- Page 33 and 34:
Zbog toga je naše mišljenje da up
- Page 35 and 36:
35 Engel, Urlich (1994), Syntax der
- Page 37 and 38:
3. Novotvorjenke v spletnih oglasih
- Page 39 and 40:
39 Kristina Dragović Faculty of Ph
- Page 41 and 42:
Predloško-padežne konstrukcije «
- Page 43 and 44:
43 PRAVI RECIPROCITET PSEUDO- RECIP
- Page 45 and 46:
45 Šema koja sledi prikazuje koji
- Page 47 and 48: 47 ruku pod ruku rame uz rame oči
- Page 49 and 50: 49 Kemmer, Suzanne. 1993. The middl
- Page 51 and 52: U primerima u kojima se imenica gla
- Page 53 and 54: Sam postupak otkucavanja sata u osn
- Page 55 and 56: 55 s vyprázdňovaním), okrajovo t
- Page 57 and 58: 57 Prílohy: Príloha č. 1: ZADANI
- Page 59 and 60: 59 debil, debilák 2 bukvica 1 čur
- Page 61 and 62: 61 internetu i u jezičnim korpusim
- Page 63 and 64: 63 Ивана Јањић Униве
- Page 65 and 66: 65 Македонски Румун
- Page 67 and 68: [dʝ], ono se izgovara lagano palat
- Page 69 and 70: 69 5.2. Makedonski Jednačenje po z
- Page 71 and 72: Izgleda da je jedina moguća forma
- Page 73 and 74: Agneš Domonkoši se u svojoj diser
- Page 75 and 76: 75 Nikolina Komorčec Filozofski fa
- Page 77 and 78: U predikatni proširak može se pre
- Page 79 and 80: Nina Zavašnik Karl-Franzens-Univer
- Page 81 and 82: 81 Stariji ljudi koriste (ali ne uv
- Page 83 and 84: 83 Оброк - это одна и
- Page 85 and 86: Дури и Прокламациј
- Page 87 and 88: Ослободената Србиј
- Page 89 and 90: 89 Библиографија: Bern
- Page 91 and 92: kníh sú zachytené z rôznych geo
- Page 93 and 94: 93 György Rágyanszki Eötvös Lor
- Page 95 and 96: Németh Orsolya PPKE-BTK Szlaviszti
- Page 97: 97 sytuacji. W świetle tego wszyst
- Page 101 and 102: Juliana Jovičić Filozofski Fakult
- Page 103 and 104: 103 Uočavamo da su se Vukovi napor
- Page 105 and 106: Сања Златковић Фил
- Page 107 and 108: 107 Када говоримо о П
- Page 109 and 110: 109 Medtem ko ne smemo pozabiti na
- Page 111 and 112: 111 Romana Brajša, Ivana Perić Fi
- Page 113 and 114: Dubrovnika, tako i ostalih dalmatin
- Page 115 and 116: 115 obiteljskim okolnostima koje su
- Page 117 and 118: 117 Kristina Posilović Filozofski
- Page 119 and 120: 119 kakav je Vetranovićev odnos pr
- Page 121 and 122: 121 prepleteni z različnimi dejstv
- Page 123 and 124: 123 Nikolina Kos Filozofski fakulte
- Page 125 and 126: 125 ZAKLJUČAK Na kraju ovog rada h
- Page 127 and 128: Kanjoš u svom pripovijedanju iteka
- Page 129 and 130: H i 129 Tímea Mérai Eötvös Lor
- Page 131 and 132: H i 131 В останній стр
- Page 133 and 134: 133 Alma Várkonyi Filozofska fakul
- Page 135 and 136: 4. Povzetek Model najnovejše slove
- Page 137 and 138: pismu prepoznaje se i postupak post
- Page 139 and 140: H i 139 Елена Гришева
- Page 141 and 142: H i 141 два века, която
- Page 143 and 144: na koji način ne može biti dovede
- Page 145 and 146: 145 Kornelia Gass Universität Wien
- Page 147 and 148: 147 Bibliografija: Ljubisav Andrić
- Page 149 and 150:
149 Kraj dogajanja je geografsko pr
- Page 151 and 152:
151 Matija Ivačić Filozofski faku
- Page 153 and 154:
Heterotopija kao sustav 153 Dotaknu
- Page 155 and 156:
155 „Nije baš tako - primeti na
- Page 157 and 158:
157 Kristó Sándor Szegedi Tudomá
- Page 159 and 160:
159 Стоит сказать не
- Page 161 and 162:
antropomorfnou personážou, známo
- Page 163 and 164:
Aby sme však nezostali pri dokazov
- Page 165 and 166:
165 Zsófia Vatali Filozofska fakul
- Page 167 and 168:
167 Zbirka vsebuje enajst kratkih z