Zeszyt naukowy - całość - Wydział ZarzÄ dzania i Ekonomiki Usług

Wartość dla klienta w ujęciu prakseologicznym… 509istotna klasa praw ekonomicznych ma charakter praw kontrfaktycznych. Dotycząone relacji międzyludzkich zachodzących w rzeczywistości oraz nieistniejących,ale mogących zajść. Stąd analiza kontrfaktyczna zachowań konsumentówpolega na ocenie porównawczej konsekwencji obserwowanego zachowaniaoraz efektów hipotetycznych niezrealizowanych działań konsumenta.Prawa ekonomiczne – zdaniem tej szkoły – określają relacje między obserwowanymii hipotetycznymi składowymi działania ludzkiego. Wyjaśnieniezachowania polega na odniesieniu faktycznego stanu związanego z efektamidziałań do stanu kontrfaktycznego, który mógłby zaistnieć w określonych sytuacjachdziałania 12 .Analiza stanów kontrfaktycznych jest jedną z podstawowych zasad wnioskowaniaprzyczynowego równieŜ w badaniach empirycznych z wykorzystaniemmetod eksperymentalnych. Zasada działania na podstawie oceny stanówkontrfaktycznych stanowi – zdaniem szkoły prakseologicznej – podstawowązasadę wyjaśniania działań ludzi (w tym konsumentów). Wybór określonegowzoru działania wynika z oceny dostępnych alternatyw, wśród których tylkojedna ma charakter faktyczny (ta zrealizowana), a pozostałe mają charakterkontrfaktyczny – w tym samym czasie nie mogą zostać zrealizowane. Porównaniate zawsze mają charakter porównań a priori, poniewaŜ powiązania międzystanami kontrfaktycznymi a rzeczywistymi nie mogą być weryfikowanelub odrzucone empirycznie (na poziomie jednostkowym nie moŜna obserwowaćjednocześnie faktycznego stanu działania i stanu kontrfaktycznego).Kontrfaktyczne prawa ekonomiczne wynikają z trzech podstawowych zasad:1) heterogeniczności zjawisk (zawsze moŜna wyodrębnić stany faktycznei alternatywne stany kontrfaktyczne); 2) ich skończoności (stanów takich niema nieskończenie wiele) oraz 3) zasady relacji (stany kontrfaktyczne są zawszezwiązane ze stanami faktycznymi poprzez wybór jednej z alternatyw). Analizadziałań konsumenta jest zawsze związana z oceną stanów faktycznych i alternatywnych.Jest dokonywana na poziomie procesu podejmowania decyzjiw Ŝyciu codziennym (np. konsument alokuje zasoby gotówkowe między konsumpcjęa oszczędności, porównuje wartość bieŜącą konsumpcji (stan faktyczny)z oczekiwaną, hipotetyczną konsumpcją odroczoną w przyszłości (stankontrfaktyczny) – kaŜda decyzja wyklucza realizację innej alternatywy wyboru.W badaniach naukowych tworzenie praw i propozycji teoretycznych jestrównieŜ związane z porównaniami kontrfaktycznymi – randomizowany plan12 J.G. Hulsman, Facts and counterfactuals in economic law, „Journal of Libertarian Studies”2003, No. 17 (1), s. 71.