PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

chính đáng. Khát vọng muốn sống không làm suy yếu giá trị đạo đức của
hành động giữ mạng sống của ai đó, miễn là người này ghi nhận nghĩa vụ
bảo vệ mạng sống của chính mình, và làm điều đó với lý do này trong đầu.
Đạo đức kẻ lãnh đạm
Có lẽ ví dụ khó khăn nhất cho quan điểm của Kant liên quan đến những điều
ông coi là nghĩa vụ giúp đỡ người khác. Một số người có lòng thương người
và vui sướng khi giúp người khác. Nhưng với Kant, làm việc tốt với lòng từ
bi “cho dù đúng và cho dù tử tế” không có giá trị đạo đức. Điều này có vẻ
trái khoáy. Phải chăng vui sướng khi giúp đỡ người khác là không đúng?
Kant sẽ nói đúng thế. Ông chắc chắn không nghĩ hành động với lòng trắc ẩn
là sai. Tuy nhiên, ông phân biệt giữa động cơ giúp đỡ người khác - làm việc
thiện mang lại niềm vui và động cơ nghĩa vụ. Và ông cho rằng chỉ động cơ
nghĩa vụ mới tạo ra giá trị đạo đức của hành động. Từ bi và vị tha “đáng
khen ngợi và động viên, nhưng không đáng kính”.
Nhưng thế thì cái gì khiến hành động làm việc thiện có giá trị đạo đức? Kant
đưa ra kịch bản sau: Hãy tưởng tượng người giàu lòng trắc ẩn của chúng ta
chịu đựng một nỗi bất hạnh to lớn dập tắt tình yêu của anh ta với nhân loại.
Anh trở thành một người lãnh đạm, thiếu sự cảm thông và lòng từ bi. Nhưng
con người có trái tim băng giá ấy vượt qua sự lãnh đạm của mình và giúp đỡ
đồng loại. Không có bất kỳ động cơ xu hướng nào, anh làm vậy “chỉ vì lợi
ích của chính nghĩa vụ”. Giờ đây, lần đầu tiên, hành động của anh ta có giá
trị đạo đức.
Điều này dường như là một phán xét kỳ lạ. Phải chăng Kant có ý biến kẻ
lãnh đạm thành một mẫu hình đạo đức? Không, không hẳn thế. Lấy làm vui
khi làm việc đúng không nhất thiết làm suy yếu giá trị đạo đức của hành
động. Kant bảo chúng ta rằng điều quan trọng là những hành động tốt được
thực hiện bởi vì đó là điều đúng phải làm - bất kể nó có làm chúng ta vui hay
không.
Anh hùng tại cuộc thi đánh vần
Xét vụ việc xảy ra vài năm trước đây tại cuộc thi đánh vần quốc gia ở
Washington, DC. Một cậu bé mười ba tuổi được yêu cầu đánh vần từ
echolalia - có nghĩa là có xu hướng lặp lại bất cứ điều gì nghe được. Mặc dù
cậu bé đánh vần sai, các vị giám khảo nghe nhầm và nói cậu bé đánh vần
đúng, và cho phép cậu bé tiến vào vòng trong.