PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

về mức độ thích thú, Gia đình Simpsons luôn nhận được nhiều phiếu nhất,
kịch Shakespeare đứng kế sau (Một số sinh viên dũng cảm thú nhận đam mê
xem đấu vật). Nhưng khi hỏi chương trình nào có chất lượng cao nhất, kịch
Shakespeare có phiếu áp đảo.
Kết quả của thí nghiệm này đặt ra một thách thức cho thử nghiệm của Mill.
Nhiều sinh viên thích xem Gia đình Simpson, nhưng vẫn nghĩ kịch
Shakespeare tạo ra hạnh phúc lớn hơn.
Phải thừa nhận rằng, một số có thể nói Shakespeare là tốt hơn bởi vì họ đang
ngồi trong lớp học và không muốn trông có vẻ phàm tục. Và một số sinh
viên lập luận rằng Gia đình Simpsons, với sự pha trộn tinh tế các bình luận
xã hội với sự mỉa mai, hài hước đã đánh bại nghệ thuật của Shakespeare.
Nhưng nếu đa phần những người đã xem cả hai đều thích Gia đình Simpsons
hơn, thì sẽ rất khó để Mill kết luận kịch Shakespeare có chất lượng cao hơn.
Tuy nhiên Mill không muốn từ bỏ ý tưởng rằng một số cách sống cao quý
hơn hơn những cách sống khác, ngay cả nếu những người có cách sống đó
khó thỏa mãn hơn. “Người có phẩm đức cao hơn khó cảm thấy hạnh phúc
hơn, có khả năng chịu nhiều đau khổ hơn người bình thường; nhưng bất chấp
như thế, người đó không bao giờ thực sự muốn rơi xuống tình trạng mà anh
ta cảm thấy là một cấp độ tồn tại hạ cấp”.
Tại sao chúng ta không muốn đánh đổi một cuộc sống gắn với các phẩm đức
cao cả cho một cuộc sống mãn nguyện thấp hèn? Mill cho rằng lý do khả dĩ
là “tình yêu tự do và độc lập cá nhân”, và kết luận rằng “điều hấp dẫn phù
hợp nhất là một ý thức về phẩm giá, mà tất cả loài người đều có dù ít hay
nhiều”.
Mill cũng thừa nhận “đôi khi, dưới ảnh hưởng của sự cám dỗ”, thậm chí con
người tốt nhất cũng có lúc thích hạnh phúc nhỏ hơn hạnh phúc lớn. Mọi
người có lúc chỉ muốn “làm củ khoai tây ngồi ghế bành”. Nhưng điều này
không có nghĩa là chúng ta không phân biệt được giữa Rembrandt và phim
bộ truyền hình. Mill viết điều này trong một đoạn đáng nhớ: “Thà làm con
người không mãn nguyện còn hơn trở thành một con lợn thỏa mãn; thà làm
Socrates không mãn nguyện còn hơn trở thành một kẻ ngốc thỏa mãn. Và
nếu kẻ ngốc, hoặc con lợn có ý kiến khác, đó là bởi vì chúng chỉ biết ý kiến
riêng của mình”.
Biểu đạt về niềm tin vào phẩm đức con người nghe thật hấp dẫn. Nhưng khi
dựa vào đó, Mill đã lạc khỏi tiền đề thuyết vị lợi. Không còn coi ham muốn
thực tế là cơ sở duy nhất để phán xét điều gì cao quý và cái gì tầm thường.