PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

phúc và những gì là hạnh phúc”, nên tính ích lợi không thể là cơ sở của công
lý và các quyền. Vì sao không được? Bởi vì việc đặt quyền trên nền tảng ích
lợi sẽ đòi hỏi xã hội khẳng định hoặc xác nhận một quan niệm về hạnh phúc
nổi trội hơn những quan niệm khác. Đặt hiến pháp trên cơ sở một quan niệm
nào đó về hạnh phúc (chẳng hạn quan niệm đa số) sẽ lấn át một số giá trị của
những người khác, điều này không tôn trọng quyền mỗi người theo đuổi mục
đích riêng của mình. Kant viết: “Không một ai có thể buộc tôi phải hạnh
phúc theo quan niệm về hạnh phúc của người đó, bởi vì từng cá nhân có thể
tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình theo bất cứ cách nào người ấy cảm thấy
phù hợp, miễn không xâm phạm đến quyền tự do của người khác” làm điều
tương tự.
Đặc điểm đặc biệt thứ hai trong lý luận chính trị của Kant là coi công lý và
quyền bắt nguồn từ khế ước xã hội - nhưng một khế ước xã hội với những lắt
léo gây lúng túng. Trước đó, các nhà tư tưởng về khế ước, kể cả Locke, lập
luận rằng chính quyền hợp pháp sinh ra từ khế ước xã hội giữa những người
đàn ông và phụ nữ, tại một thời điểm nào đó, cùng quyết định với nhau về
các nguyên tắc chi phối cuộc sống chung của họ.
Kant coi khế ước khác hẳn. Mặc dù chính phủ hợp pháp phải được dựa trên
một khế ước ban đầu, “không có cách nào khác, chúng ta cần giả định khế
ước này..., thực sự tồn tại như một thực tế, bởi vì không thể không như thế”.
Kant cho rằng khế ước ban đầu không có thực mà chỉ có trong tưởng tượng.
Tại sao tạo ra bản hiến pháp công bằng từ một khế ước tưởng tượng chứ
không phải một khế ước thực? Một lý do là tính thực tế: Thật rất khó có thể
chứng minh về mặt lịch sử, trong lịch sử xa xưa của các quốc gia, có tồn tại
bất cứ khế ước xã hội nào. Lý do thứ hai là triết học: Nguyên tắc đạo đức
không thể chỉ bắt nguồn từ sự kiện mang tính kinh nghiệm. Cũng như quy
tắc đạo đức không thể dựa trên lợi ích hay mong muốn của cá nhân, nguyên
tắc công lý không thể dựa trên lợi ích hoặc mong muốn của cộng đồng. Việc
ngày xưa chỉ một nhóm người đồng ý về hiến pháp không đủ để làm cho
hiến pháp đó công bằng.
Loại khế ước tưởng tượng nào có thể tránh được vấn đề này? Kant chỉ đơn
giản gọi nó là “một ý tưởng của lý trí, mà dù sao cũng rất thực tế, vì có thể
buộc tất cả các nhà lập pháp đưa ra các điều luật như thế bởi ý chí thống nhất
của toàn bộ quốc gia”, và buộc mỗi công dân “như thể đã đồng ý”. Kant kết
luận hành động đồng ý tập thể mang tính tưởng tượng này “là thử nghiệm
tính đúng đắn cho bất kỳ điều luật nào”.