PHAI TRAI DUNG SAI - MICHAEL SANDEL

nói tôi phải có nghĩa vụ hơn người khác trong việc khắc phục những bất
công trong quá khứ.
Xem ai đó là cái tôi tự do và độc lập không chỉ tạo ra sự khác biệt trong vấn
đề trách nhiệm tập thể qua các thế hệ. Nó cũng có một ý nghĩa sâu rộng hơn:
Nghĩ về tác nhân đạo đức theo cách này ảnh hưởng đến cách chúng ta suy
nghĩ về công lý nói chung. Khái niệm chúng ta là cái tôi độc lập, tự do lựa
chọn sẽ ủng hộ ý tưởng: các nguyên tắc công lý xác định quyền của chúng ta
không nên dựa trên bất kỳ quan niệm đạo đức hay tôn giáo cụ thể nào, mà
nên cố gắng trung lập giữa những quan điểm về lối sống tốt đẹp cạnh tranh
nhau.
Chính quyền có nên trung lập về mặt đạo
đức?
Ý kiến cho rằng chính quyền nên cố gắng trung lập trong khái niệm lối sống
tốt đẹp bắt đầu từ quan niệm cổ xưa của chính trị. Với Aristotle, mục đích
của chính trị không chỉ là thúc đẩy trao đổi kinh tế và cung cấp cơ chế phòng
thủ chung, hoạt động chính trị phải hướng tới trau dồi đức tính và hình thành
công dân tốt. Vì thế tranh luận về công lý không thể tránh khỏi là tranh luận
về lối sống tốt đẹp. Aristotle viết, “Trước khi có thể xem xét bản chất của
một hiến pháp lý tưởng, đầu tiên chúng ta cần phải xác định bản chất lối
sống hấp dẫn nhất. Chừng nào chưa rõ điều này, thì một Hiến pháp lý tưởng
vẫn còn mờ mịt”.
Ở thời đại ngày nay, quan niệm coi mục tiêu của chính trị là trau dồi đức tính
nghe thật kỳ lạ, thậm chí bị coi là nguy hiểm. Ai có thể nói đức tính là gì? Và
sẽ ra sao nếu mọi người không đồng ý? Nếu luật pháp tìm cách thúc đẩy
những lý tưởng nào đó về đạo đức và tôn giáo, phải chăng điều này mở
đường cho sự không khoan dưng và cưỡng chế? Khi chúng ta nghĩ về các đất
nước cố gắng thúc đẩy việc trau dồi đạo đức, thoạt đầu chúng ta không nghĩ
đến các thành bang Athens, mà nghĩ đến trào lưu tôn giáo cực đoan, ngày
xưa và cả hiện tại - ngoại tình bị ném đá đến chết, áo trùm đầu bắt buộc,
thiêu sống phù thủy...
Với Kant và Rawls, các học thuyết công lý dựa trên quan niệm về lối sống
tốt đẹp nào đó - dù là tôn giáo hay thế tục - là đi ngược lại tự do. Bằng cách
áp đặt một số giá trị, các học thuyết này không tôn trọng còn người như
những cái tôi tự do và độc lập, có khả năng lựa chọn mục đích và mục tiêu
cho riêng mình. Vì thế, cái tôi tự do lựa chọn và nhà nước trung lập song